kwiecień 2024
Zgodnie z ustawą z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych opodatkowaniu podlega tylko dział spadku zatem od podziału majątku wspólnego nie płaci się PCC (art. 1).
Co więcej od działu spadku należy zapłacić PCC tylko w części dotyczącej spłat i dopłat (art. 1 ust.1 pkt.f). Obowiązek podatkowy ciąży na podmiocie nabywającym rzeczy lub prawa majątkowe ponad udział w spadku lub we współwłasności (art. 4 ust.5). Podstawą opodatkowania jest wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego nabytego ponad wartość udziału w spadku (art. 6 ust. 1 pkt. 5). Stawka podatku wynosi standardowo 1 %. Natomiast przy przeniesieniu własności nieruchomości, rzeczy ruchomych, prawa użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego oraz prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym - 2% (art. 7 ust.1 pkt.2)
marzec 2024
Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2021 r. (V CSKP 29/21) stanowiąc o "podziale rzeczy",- przepis art. 211 k.c. obejmuje podział w sensie fizycznym, tj. poprzez stworzenie nowych dwu lub więcej rzeczy z jednej istniejącej dotychczas. Tym samym podział prowadzi każdorazowo do powstania nowego dobra prawnego, które - co do zasady - stanowi po zniesieniu współwłasności przedmiot wyłącznego prawa jednego z dotychczasowych współwłaścicieli. Podział taki powinien być dokonany wówczas, gdy nie pozostaje sprzeczny z przepisami ustawy bądź ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy ani nie pociąga za sobą istotnej zmiany rzeczy lub znacznego zmniejszenia jej wartości. W takich bowiem przypadkach rzecz może zostać przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów k.p.c. (art. 212 § 2 k.c.).
luty 2024
Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2023 r. (I CSK 6372/22), w sytuacji, w której w czasie trwania małżeństwa ze środków majątku wspólnego wzniesiony został na nieruchomości stanowiącej majątek osobisty jednego z małżonków budynek, drugi z małżonków może żądać przeniesienia na swoją rzecz własności tej nieruchomości w części odpowiadającej jego udziałowi w majątku wspólnym.
Roszczenie o wykup może realizować także w postępowaniu o podział majątku wspólnego jako sposób rozliczenia nakładów. Przyjmuje się ponadto, że o roszczeniu o wykup w postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd może orzec nie tylko postanowieniem końcowym, ale także w postanowieniu wstępnym (ds. 318 w zw. z ds. 13 § 2 k.p.c.), względnie w postanowieniu częściowym (ds. 317 w zw. z ds. 13 § 2 k.p.c.).
Przy czym sąd może rozliczyć nakład z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków w drodze realizacji roszczenia o wykup wyłącznie na wniosek jednego z małżonków. Nie jest jednak związany takim wnioskiem i może w inny sposób, tj. przez zasądzenie odpowiedniej kwoty, rozliczyć dany nakład.
styczeń 2024
W uzasadnieniu postanowienia z dnia 21 grudnia 2022 r. (sygnatura I CSK 3142/22) Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na istniejące w polskim prawie zróżnicowanie wymagań co do opisu roszczenia o zwrot nakładów przy podziale majątku wspólnego małżonków – inne wymogi obowiązują w odniesieniu do roszczeń o zwrot nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty, a inne – znacznie bardziej rygorystyczne – do roszczeń o zwrot nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny.
Przedmiotowym postanowieniem Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej wniesionej przez uczestnika postępowania w przedmiocie podziału majątku wspólnego. Uczestnik podnosił, iż skarga powinna zostać przyjęta do rozpoznania z uwagi na jej oczywistą zasadność. Argumentował, iż sąd merytorycznie rozpoznający przedmiotową sprawę błędnie orzekł o rozliczeniu nakładów z majątku wspólnego małżonków na wniesiony przez uczestnika wkład do spółki cywilnej (przekształconej następnie w spółkę jawną). Wnioskodawczyni zawarła we wniosku żądanie ¼ dochodu ze sprzedaży przedsiębiorstwa spółki i podtrzymywała to żądanie w toku postępowania. Zdaniem uczestnika, przedmiotowe żądanie nie powinno jednak zostać uwzględnione, gdyż nie czyniło zadość wynikającemu z art. 187 § 1 pkt 1 i 2 w zw. z art. 13 § 2 kodeksu postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.) wymogowi dokładnego określenia żądania.
Sąd Najwyższy uznał przywołane powyżej twierdzenie uczestnika za bezpodstawne. Podkreślił, że zgodnie z art. 45 § 1 zd. 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.o.) każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty. Biorąc pod uwagę, iż skład i wartość majątku wspólnego podlegającego podziałowi są ustalane przez sąd z urzędu (zgodnie z art. 46 k.r.o. w zw. z art. 567 § 3 w zw. z art. 684 k.p.c.) oraz że wierzytelność o zwrot nakładów z majątku wspólnego do majątku osobistego wchodzi w skład majątku wspólnego, należy stwierdzić, że przedmiotowa wierzytelność o zwrot nakładów podlega przywołanej zasadzie dotyczącej ustalania przez sąd składu i wartości majątku wspólnego z urzędu. Wynika z tego, iż uczestnicy postępowania nie mają obowiązku formułować żądania rozliczenia wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty w sposób ścisły, przewidziany w art. 187 § 1 pkt 1 i 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. W utrwalonej praktyce orzeczniczej za wystarczające dla poparcia takiego żądania przyjmuje się wskazanie przez uczestnika postępowania na dokonanie określonego nakładu (w postaci pieniężnej lub rzeczowej) oraz wykazanie jego poczynienia. Wobec powyższego, opis roszczenia o zwrot przedmiotowych nakładów podlega znacznie mniej rygorystycznym wymaganiom niż opis roszczenia o zwrot nakładów poczynionych z majątku osobistego na majątek wspólny, do którego znajduje zastosowanie regulacja z art. 187 § 1 pkt 1 i 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c i które to roszczenie nie wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków.
Sąd Najwyższy podkreślił, iż takie rozróżnienie wymagań obowiązujących dla rozliczenia nakładów przy podziale majątku wspólnego wyraża ideę ochrony majątku wspólnego, który został uszczuplony przez nakłady na majątek osobisty małżonka.
grudzień 2023
Kwestią nakładów na majątek osobisty małżonka zajął się Sąd Najwyższy (Postanowienie Sądu Najwyższego I CSK 3142/22 z dnia 21 grudnia 2022 r.).
Wciąż najczęściej wybieranym rozwiązaniem, jeżeli chodzi o formę ustroju majątkowego małżonków, jest wspólność majątkowa. Jest to w pewnym sensie rozwiązanie preferowane przez ustawodawcę, uregulowane jako podstawowe i w pewnym sensie preferowane przez niego.
Wspólność majątkowa raz ustanowiona, nie musi trwać już jednak zawsze. Zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, może zostać ona zniesiona w różny sposób, np. poprzez wprowadzenie przez małżonków umownego ustroju majątkowego już w czasie trwania małżeństwa, poprzez wprowadzenie przymusowej rozdzielności majątkowej czy przez sąd na wniosek któregokolwiek z małżonków z ważnych powodów. Ustanie wspólności majątkowej powoduje także orzeczenie separacji lub rozwodu.
W momencie ustania wspólności majątkowej, zgodnie z art. 45 §1 i 2 k.r. i. o., przy podziale majątku wspólnego należy dokonać rozliczeń między małżonkami, tak aby uwzględnić wkłady małżonków na poczet majątku wspólnego. Z pewnością nie budzi do wątpliwości. Jednakże, podkreślić należy, że takiego rodzaju rozliczeń należy dokonać w drugą stronę. Wziąć należy pod uwagę przyrosty majątku osobistego małżonka, kosztem majątku wspólnego.
Tytułem zobrazowania twierdzenia Sądu w drodze prostego przykładu:
Jeżeli żona posiada mieszkanie przed ślubem (czyli posiada je w majątku osobistym), ale po ślubie dokona jego remontu z pieniędzy zarobionych przez nią i męża, w przypadku podziału majątku wspólnego, mąż będzie uprawniony do żądania nie tylko zwrotu nominalnego nakładu, ale również zwiększenia przypadającej mu udziału w majątku o odpowiednią część wartości, o którą wzrosła wartość mieszkania żony w wyniku remontu
W omawianej sprawie Sąd Okręgowy orzekł o rozliczeniu nakładów z majątku wspólnego małżonków na wniesiony przez uczestnika wkład do spółki cywilnej, przekształconej następnie w spółkę jawną, bez złożenia przez wnioskodawczynię stosownego żądania; we wniosku i w dalszym toku postępowania wnioskodawczyni żądała bowiem 1/4 dochodu ze sprzedaży przedsiębiorstwa spółki. Nadto Sąd - zdaniem uczestnika: błędnie - ocenił, że rozliczeniu podlega kwota stanowiąca równowartość udziału uczestnika w spółce jawnej w dniu ustania wspólności majątkowej, która to wartość dalece różni się od kwoty rzeczywiście wpłaconej przez uczestnika tytułem wkładu do spółki cywilnej, przekształconej następnie w spółkę jawną.
Zdaniem Sądu Najwyższego wystarczające jest wskazanie na dokonanie określonego nakładu (w postaci pieniężnej lub nakładu rzeczowego) i wykazanie jego poczynienia. Wysokość zaś kwoty, która z tego tytułu powinna być uwzględniona w rozliczeniach dokonywanych w ramach podziału majątku wspólnego, niejednokrotnie nie musi finalnie odpowiadać nominalnej wartości nakładu, nierzadko dokonanego na wiele lat przed ustaniem wspólności ustawowej; wysokość ta podlega bowiem ustaleniu z uwzględnieniem wypracowanych w tym zakresie zasad właściwych dla postępowania działowego.
Takie stanowisko, znajdujące umocowanie w brzmieniu przywołanych przepisów, wyraża ideę ochrony – przez odtworzenie pełnej wartości – majątku wspólnego, uszczuplonego wskutek nakładów na majątek osobisty małżonka.
listopad 2023
Zgodnie z art. 1037 § 3 kc jeżeli do spadku należy przedsiębiorstwo, umowa o dział spadku powinna być zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Jeżeli jednak w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość albo przedsiębiorstwo jest objęte zarządem sukcesyjnym, umowa o dział spadku powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
Częściowy dział spadku w sądzie jest dopuszczalny z tego powodu, że w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo (1038 § 3 kc). Normalnie sąd może ograniczyć dział spadku tylko z ważnych powodów. Jednocześnie zgodnie z art. 10381 kc w przypadku gdy w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo, dział spadku obejmuje to przedsiębiorstwo z uwzględnieniem potrzeby zapewnienia kontynuacji prowadzonej przy jego wykorzystaniu działalności gospodarczej, chyba że spadkobiercy oraz małżonek spadkodawcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie, nie osiągnęli porozumienia co do kontynuacji tej działalności. Jest to więc analogiczna zasada jak przy gospodarstwie rolnym (art. 213 kc)
październik 2023
W postanowieniu z dnia 22 listopada 2022 roku (sygn. I CSK 4075/22) Sąd Najwyższy stwierdził, że nie jest możliwe skatalogowanie ważnych powodów, które zgodnie z art. 43 § 2 k.r.o. muszą wystąpić, by można było ustalić nierówne udziały w majątku wspólnym małżonków. Zrekonstruowanie ważnych powodów w rozumieniu wspomnianego przepisu w przeważającym stopniu wiąże się bowiem z oceną okoliczności konkretnej sprawy.
Przedmiotowym postanowieniem Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej wniesionej przez wnioskodawczynię, która domagała się uchylenia zaskarżonego postanowienia sądu II instancji oddalającego apelację w sprawie o podział majątku wspólnego oraz żądała zmiany tego rozstrzygnięcia poprzez ustalenie, że jej udział w majątku wspólnym wynosił 90%, zaś małżonka: 10%. Wnioskodawczyni podnosiła, że w sprawie występowały istotne zagadnienia prawne, a skarga kasacyjna była oczywiście uzasadniona.
Sąd Najwyższy stwierdził, że skarga kasacyjna nie spełnia wskazanych w art. 3989 § 1 k.p.c. wymogów przyjęcia jej do rozpoznania. Sąd podkreślił, że w sprawie nie występowało istotne zagadnienie prawne, które byłoby objęte podstawami kasacyjnymi, jawiłoby się jako doniosłe z punktu widzenia rozstrzygnięcia sprawy i nie zostałoby dotąd rozwiązane w orzecznictwie.
Najważniejszą kwestią w przedmiotowej sprawie było rozstrzygnięcie, czy wystąpiły ważne powody uzasadniające ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków. Zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie stanowiskiem Sądu Najwyższego nie jest jednak możliwe abstrakcyjne określenie katalogu rzeczonych ważnych powodów. Rekonstrukcji ważnych powodów należy dokonywać indywidualnie, w odniesieniu do konkretnej sprawy. Leży to więc w gestii sądu rozpoznającego merytorycznie daną sprawę, nie zaś sądu kasacyjnego. Dlatego w przedmiotowej sprawie Sąd Najwyższy uznał, że argumentacja wnioskodawczyni nie stanowi uzasadnienia wniesionej skargi kasacyjnej, ale jest wyłącznie polemiką ze stanowiskiem sądu drugiej instancji, a więc skarga kasacyjna nie może zostać rozpoznana.
wrzesień 2023
Sąd Najwyższy, postanowieniem z dnia 24 października 2022 r. w sprawie I CSK 3074/22 odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania jako oczywiście niezasadnej.
W skardze kasacyjnej, stanowiącej jak podkreśla Sąd Najwyższy nie trzecią instancję, lecz nadzwyczajny środek zaskarżenia skarżący powinien wykazać jedną ze ściśle określonych przesłanek. Jedną z nich jest oczywista zasadność skargi, którą to wykazywał skarżący.
Skarżący dążył do ustanowienia rozdzielności majątkowej z mocą wsteczną, z uwagi na fakt, że od dłuższego czasu pozostawał w faktycznej separacji ze swoją żoną. Sąd II instancji nie podzielił jednak jego
Skarżący wskazywał, że w sprawie występuje oczywista zasadność skargi kasacyjnej, ponieważ Sąd II instancji (…) nieprawidłowo przyjął, że separacja faktyczna między stronami nie doprowadziła do znacznej zmiany w stosunkach stron i że datą wystąpienia przesłanek ustanowienia rozdzielności jest dopiero data zamknięcia rozprawy przed Sądem I instancji (tj. orzeczenia formalnej separacji).
Sąd Najwyższy nie uznał skargi za oczywiście zasadną.
Sąd wskazał, że art. 52 par. 1 KRO stanowi, ze każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej z ważnych powodów.
Klauzula "ważnych powodów" ma charakter elastyczny i pozostawia sądowi szeroki margines swobody, wymagający subiektywnej i zindywidualizowanej oceny w każdej sprawie.
Siłą rzeczy więc, nie wymaga ona spełniania żadnych konkretnych przesłanek i odwołuje się do moralności i doświadczenia życiowego sądu.
Sąd w postanowieniu powołał się także na opisane wcześniej na naszej stronie postanowienie III CSK 64/20, w którym uznał, że nie każda postać separacji faktycznej może stanowić ważny powód ustanowienia rozdzielności majątkowej.
Według sądu, sama okoliczność istnienia między małżonkami separacji faktycznej nie przesądza daty powstania rozdzielności majątkowej.
sierpień 2023
Artykuł 43 § 2 Kodeksu rodzinnego- opiekuńczego w brzmieniu: „Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z takim żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji.”, od czasu wejścia w życie kodeksu, była nowelizowany tylko raz. Dzięki temu istnieje bogate orzecznictwo na temat tego artykułu oraz użytej w przepisie przesłanki „ważnych powodów”. Praktycznie corocznie Sąd Najwyższy wypowiada się na temat interpretacji tej przesłanki. Skarżący wielokrotnie dążyli do tego aby Sąd Najwyższy wypowiedział się co do możliwości skatalogowania przesłanek wynikających z art. 43 § 2, natomiast Sąd konsekwentnie odmawia zajęcia takiego stanowiska.
W doktrynie wskazuje się iż przesłanka ważnych powodów z art. 43 § 2 nie jest tożsama z przesłanką z art. 52 § 1 k.r.o ( por. Partyk Aleksandra, „Nierówne udziały w majątku wspólnym ustala się tylko z ważnych powodów”, LEX/el. 2019), gdyż ma charakter bardziej restrykcyjny (por. Fras Mariusz (red.), Habdas Magdalena (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz., WKP, 2021).
Z kolei w orzecznictwie ugruntowany jest pogląd głoszący że, sformułowanie ważnych powodów odnosi się do całości życia rodzinnego, stopnia wywiązywania się obowiązków rodzinnych, w szczególności niewywiązania się z nich oraz ewentualnych rażących zaniedbań wobec rodziny ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia V CSK 436/18, LEX nr 2642780). „Ważne powody” odnoszą się więc do aspektów etycznych, a nie gospodarczych i powinny być ocenienie w świetle zasad współżycia społecznego. W omawianym postanowieniu Sąd Najwyższy uznał, że powyższe sformułowanie należy zawsze oceniać w świetle konkretnej sprawy i jej okoliczności, co uniemożliwia skatalogowanie przesłanek. Z kolei w postanowieniu z dnia 27 lutego 2023 roku o sygn. akt: I CSK 3595/22, Sąd Najwyższy potwierdził dotychczasową linię orzeczniczą, jednocześnie wskazując, że użycie przez ustawodawcę klauzuli generalnej w niniejszym przepisie, niewątpliwie świadczy o zamiarze pozostawienia luzu decyzyjnego, pozwalającego na każdorazowe oceniania całokształtu danej sprawy.
lipiec 2023
W wyrokiem z dnia 27 lutego 2023 r. o sygnaturze akt I CSK 3595/22 Sąd Najwyższy odniósł się do zagadnienia pojęcia „ważnych powodów” w kontekście art. 43 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Przepis ten stanowi, że z ważnych powodów każde z małżonków może żądać, aby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każde z małżonków przyczyniło się do powstania majątku, co stanowi wyjątek od zasady równych udziałów małżonków w majątku wspólnym.
Wyrok zapadł na gruncie skargi kasacyjnej uczestnika na orzeczenie Sądu Okręgowego, który nie przychylił się do apelacji uczestnika żądającego ustalenia jego udziału w majątku wspólnym na 70% a jego małżonki na 30%. Jako istotne zagadnienie prawne, które wymaga rozstrzygnięcia, wskazał on potrzebę zdefiniowania przesłanki „ważnych powodów” przez wskazanie czy mają one wyłącznie charakter niemajątkowy, czy mogą być związane z różnicą w wykształceniu i przejawianiu aktywności zawodowej oraz powstanie majątku osobistego dzięki marce osobistej jednego z małżonków.
Sąd Najwyższy uznał tak sformułowane pytania za zbyt szczegółowe, aby mogły mieć one walor dla rozwoju prawa. Sąd zwrócił uwagę, że art. 43 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego posługuje się klauzulami generalnymi i zwrotami niedookreślonymi w określonym celu – owe techniki stosowane w legislacji pozwalają sądom na bardziej elastyczną ocenę każdego przypadku, wynikającą z całokształtu sprawy, która nie może mieć jednak charakteru dowolnego. Z tego też powodu zdefiniowanie tej klauzuli generalnej nie jest możliwe. Jednakże można wskazać przesłanki wskazujące na zaistnienie ważnych powodów. Przykładowo, jest to stwierdzenie naruszenia zasad współżycia społecznego, które wyniknęło z czerpania przez małżonka korzyści z części majątku wspólnego, do której powstania się nie przyczynił. Jest to również naganne postępowania małżonka, przeciwko któremu skierowane jest żądania, które przejawia się w rażącym lub uporczywym nieprzyczynianiu się do powstania majątku wspólnego stosownie do sił i możliwości zarobkowych.
Tak więc, oprócz ważnych powodów przesłanką do wniesienia żądania określonego w art. 43 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jest rzeczywiste przyczynianie się małżonków do majątku osobistego w różnym stopniu. Samo pojęcie przyczyniania się nie ma charakteru czysto majątkowego – także przyczynianie się do wychowania dzieci i praca poświęcona gospodarstwu domowemu powinny być brane pod uwagę przy ocenie tej materii. Istotną kwestią jest także sposób wydatkowania majątku wspólnego, np. marnotrawienie majątku wspólnego. Różny stopień przyczyniania się do powstania tego majątku ma znaczenie, jeżeli różnica ta jest istotna i wyraźna.
Sąd Najwyższy na koniec podkreślił, że skarżący nie sprostał wymaganiom skargi kasacyjnej, bowiem nie wykazał, że orzeczenie Sądu Okręgowego zapadło z rażącym naruszeniem przepisów prawa, a więc skarga nie zasługuje na rozpoznanie. Ponadto przypomniał, że nie jest sądem trzeciej instancji.
czerwiec 2023
Zgodnie z postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2018 r. (II CSK 220/17) W zakresie dywidendy, jaka należy się od udziałów objętych wspólnością ustawową, a po jej ustaniu stanowiących współwłasność małżonków w częściach równych brak jest podstaw do przyjmowania fikcji, że dla potrzeb podziału tej dywidendy należy traktować te udziały tak jakby nie zostały zbyte. Ma to znaczenie, aby dzieląc te udziały można było przydzielić je także temu z małżonków, który nie był wspólnikiem oraz dla uwzględnienia przy podziale wartości tych udziałów z daty podziału majątku wspólnego.
Oznacza to, że prawo do dywidendy nie przysługuje po dacie skutecznego zbycia udziałów spółki w stosunku do małżonka, który dokonał zbycia udziałów wbrew woli drugiego współmałżonka również w stosunku do nowego nabywcy, jak też spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Natomiast skuteczne zbycie udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością przez małżonka daje możliwość dochodzenia uznania za współuprawnionego do zbytych udziałów przez współmałżonka od nowego nabywcy i od spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
maj 2023
Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 3 kwietnia 1970 r. o sygn. akt III CRN 90/70 rozstrzygnął, w jaki sposób należy dokonywać rozliczenia nakładów poczynionych z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty drugiego małżonka.
Postanowienie zostało wydane w związku ze wnioskiem byłej małżonki o podział majątku wspólnego nabytego w trakcie trwania małżeństwa. Zdaniem wnioskodawczyni do majątku wspólnego wszedł jej wkład gotówkowy w kwocie 20 000 zł, który przekazała swojemu byłemu mężowi jeszcze przed zawarciem małżeństwa. Wkład ten miał być przeznaczony na zakup nieruchomości. Sąd pierwszej instancji przychylił się do argumentacji wnioskodawczyni i w wyroku o podziale majątku wspólnego zasądził kwotę 20 000 zł od byłego męża na jej rzecz.
Sąd drugiej instancji oddalił rewizję – środek odwoławczy wówczas przysługujący uczestnikom, wniesioną przez wnioskodawczynię i jej byłego męża od postanowienia sądu pierwszej instancji. Następnie Prokurator Generalny wniósł rewizję nadzwyczajną, domagając się uchylenia postanowienia sądu drugiej instancji w zakresie w jakim oddalało ono rewizję uczestnika – byłego męża wnioskodawczyni oraz uchylenia postanowienia sądu pierwszej instancji w części w jakiej ustalało wniesienie przez wnioskodawczynię do majątku wspólnego kwoty 20 000 zł i w jakiej zasądzało od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwotę z tytułu zwrotu nakładów z majątku odrębnego wnioskodawczyni na majątek odrębny uczestnika.
Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że art. 45 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego normuje jedynie obowiązek wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty współmałżonka oraz prawo żądania zwrotu nakładów poczynionych z majątku osobistego na majątek wspólny. Przepis ten nie reguluje natomiast wyrównywania nakładów poczynionych z majątku osobistego jednego małżonka na majątek osobisty drugiego. Możliwe jest żądanie zwrotu tych nakładów, jednakże problematyki tej nie reguluje kodeks rodzinny i opiekuńczy. Zwrot nakładów poczynionych z własnego majątku osobistego na majątek osobisty współmałżonka podlega zatem normom prawa cywilnego w części materialnej, a w części procesowej – postępowania cywilnego. W konsekwencji w omawianych sprawach należy wnieść powództwo o zasądzenie wskazanej kwoty tytułem zwrotu nakładów poczynionych na majątek osobisty pozwanego z własnego majątku osobistego. Ponadto, okoliczność ta musi być należycie udowodniona, ponieważ to na powodzie spoczywa ciężar dowodu.
kwiecień 2023
W orzeczeniach wydanych przez Sąd Najwyższy, tj. w uchwale z dnia 19 maja 1989 r. o sygnaturze III CZP 52/89 oraz postanowieniu z dnia 31 stycznia 2013 r. o sygnaturze II CSK 349/12, skład orzekający traktuje na temat zasad dokonywania podziału majątku wspólnego małżonków w sytuacji ustania wspólności majątkowej. Najczęstszą przyczyną takiego stanu rzeczy jest rozwiązanie małżeństwa przez rozwód. Problematyczną kwestią bywa jednak sam sposób przeprowadzenia podziału, dlatego też orzecznictwo często doprecyzowuje zasady nakreślone przez ustawodawcę.
W drugim z ww. orzeczeń SN odnosi się do samego pojęcia składników majątku wspólnego objętych obowiązkiem podziału pomiędzy byłych małżonków. Polski system prawny zakłada, że w sprawach nieunormowanych w k.r.i.o. od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku (art. 46 k.r.i.o.). Dlatego też SN na gruncie wskazanego postanowienia dokonał wykładni, w świetle której zasadą jest obowiązek objęcia podziałem składników majątku wspólnego, które należały do tego majątku w chwili ustania wspólności i istnieją nadal w momencie dokonywania podziału.
We wskazanej wyżej uchwale zaś skład orzekający swoje rozważania koncentruje wokół zagadnienia wpływu szkody wyrządzonej nieumyślnie w czasie trwania wspólności ustawowej przez małżonka w majątku wspólnym. SN przyznaje, że nie ma ona wpływu na rozliczenia w postępowaniu o podział majątku wspólnego, natomiast może mieć wpływ na sposób jego podziału. Stanowisko SN było następstwem dość ciekawego stanu faktycznego, w którym to małżonek spowodował nieumyślnie pożar, w wyniku którego uległy spaleniu niektóre przedmioty urządzenia domowego. Ubezpieczyciel wypłacił następnie odszkodowanie. W sprawie o podział majątku dorobkowego sąd przyjął, że w skład masy dorobku powinna być zaliczona suma odszkodowania wypłacona przez ubezpieczyciela, a nie wartość poszczególnych rzeczy, jakie to zostały zniszczone przez pożar. Stanowisko takie zakwestionowała jednak była żona. Skarżąca domagała się bowiem zaliczenia do masy podziału w miejsce odszkodowania wypłaconego przez ubezpieczyciela wartości rzeczy, które uległy spaleniu. Zarysowany stan faktyczny implikował potrzebę ustalenia przez sąd masy majątku wspólnego podlegającego podziałowi. Za regułę przyjęto, że rozliczeniu podlega całość stosunków majątkowych według stanu na dzień ustania wspólności ustawowej, natomiast podziałowi podlega stan czynny masy majątkowej w chwili dokonywania podziału. Wobec tego sąd rozważył, iż rzeczy, które uległy spaleniu, nie mogły być z oczywistych względów przedmiotem podziału, w następstwie czego podział odnieść należało do kwoty wypłaconego ubezpieczenia.
Przytoczone orzeczenia wskazują bez wątpienia na wyraźnie duże pole do możliwych nadużyć w kontekście przeprowadzania procedury podziału majątku wspólnego. Przepisy skonstruowane przez ustawodawcę zawierają wiele odesłań, co wpływa na trudności w ich interpretacji. W związku z powyższym za zasadną należy poczytywać rozbudowaną wykładnię sądów powszechnych niosącą za sobą walor klaryfikujący.
marzec 2023
Zgodnie z art. 681kpcJeżeli stwierdzenie nabycia spadku jeszcze nie nastąpiło i nie został sporządzony zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku wydaje sąd w toku postępowania działowego. Warto też przypomnieć postanowienieSądu Najwyższegoz dnia 24 października 1995 r. (II CRN 133/95), w którym stwierdzono, że zgłoszenie w jednym wniosku żądań stwierdzenia nabycia spadku i jego działu, a także zniesienia współwłasności, stanowi kumulację roszczeń dopuszczalną na gruncie postępowania nieprocesowego na podstawie art. 191 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.
Oznacza to że nie trzeba zakładać 3 spraw o stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku i zniesienie współwłasności w jednym postępowaniu, ale wszystkie żądania można zawrzeć w jednym wniosku
luty 2023
Polski system prawa rodzinnego przewiduje trzy podstawowe rodzaje ustrojów majątkowych, jakie mogą powstać między małżonkami. Pierwszym z nich jest tzw. wspólność ustawowa regulowana w przepisach art. 31-46 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1359)., w której to składniki majątku znajdującego się we własności małżonków podlegają stosownej klasyfikacji do jednej z trzech kategorii takich jak: majątek wspólny, majątek osobisty męża oraz majątek osobisty żony. Drugim rozwiązaniem, jakie przewidział ustawodawca, jest tzw. umowny ustrój majątkowy (art. 47-50(1) k.r. i o.). W tym przypadku małżonkowie na mocy zawartej umowy dokonują rozszerzenia bądź ograniczenia zasad wspólności ustawowej (w granicach, na jakie przyzwala ustawa) lub też podejmują decyzję o przeprowadzeniu rozdzielności majątkowej (w tym w wariancie rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków). Trzecią z opcji nadania kształtu majątkowej relacji małżonków jest już sama rozdzielność majątkowa dokonywana w ramach tzw. przymusowego ustroju majątkowego (art. 52-54 k.r. i o.). Do takiej sytuacji dochodzi jedynie w konsekwencji wydania przez sąd orzeczenia wskutek żądania wysuniętego przez jednego z małżonków, alternatywnie także w rezultacie ogłoszenia upadłości jednego z małżonków lub ubezwłasnowolnienia go, a dodatkowo również w momencie ogłoszenia separacji lub separacji.
Po powstaniu rozdzielności majątkowej może powstać potrzeba dokonania podziału powstałego wcześniej majątku wspólnego małżonków. Zgodnie z regulacją prawa cywilnego do postępowanie takiego stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku (art. 567 § 3 i oraz art. 688 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1805 z późn. zm.)), które to z kolei nakierowują organ stosujący prawo do odpowiedniego stosowania w kwestiach przezeń nieuregulowanych przepisów o procedurze przeprowadzanej w ramach zniesienia współwłasności. W efekcie sąd dokonujący podziału majątku wspólnego rozstrzyga o wzajemnych roszczeniach małżonków z tytułu posiadania i używania składników majątku wspólnego, pobranych pożytków i przychodów, poczynionych nakładów i spłaconych długów.
Ciekawym zagadnieniem związanym z zarysowaną wyżej sytuacją jest bez wątpienia przypadek, w którym to jeden z małżonków po orzeczeniu rozwodu przez właściwy sąd okręgowy, a jeszcze przed dokonaniem podziału majątku wspólnego przez właściwy sąd rejonowy, dokona zbycia rzeczy z majątku wspólnego. Orzecznictwo, jakie wykształciło się w kontekście niniejszego problemu, przewiduje zasadę, iż po ustaniu wspólności ustawowej rozporządzenie przez jednego z małżonków (byłych małżonków) udziałem w przedmiocie należącym do majątku wspólnego wymaga zgody byłego współmałżonka. Przyjmuje się jednocześnie, że przy jej braku rozporządzenie jest bezskuteczne wobec małżonka, który zgody nie wyraził. Faktycznie sytuacja taka rodzi problem tej natury, iż sąd przy uznaniu rozporządzenia za bezskuteczne w stosunku do drugiego byłego małżonka, winien jest dokonać podziału majątku wspólnego tak, jakby rozporządzenia tego nie było. Organ zobligowany jest wziąć pod uwagę stan tego przedmiotu z chwili ustania wspólności ustawowej, określić jego wartość według jego wartości rynkowej z chwili orzekania i dokonać stosownych rozliczeń między małżonkami. Wysnute powyżej wnioski są głównie przedmiotem rozważań judykatury, a jednym ze stosunkowo nowszych orzeczeń związanych z poruszaną tematyką jest postanowienie SN z 16.04.2014 r., V CSK 315/13. Niezaprzeczalnie uwagę zwraca fakt, iż bezprawne rozporządzenie składnikiem majątku wspólnego rozwiedzionego małżonka dokonane przed podziałem majątku wspólnego skutkuje nie tyle nieważnością dokonanej czynności prawnej, ile inną sankcją w postaci bezskuteczności względem drugiego z rozwiedzionych małżonków. Ma to na celu ochronę interesu majątkowego takiego małżonka oczekującego na sprawiedliwy podział dotychczasowego majątku wspólnego. Realizuje to niewątpliwie znaną prawu cywilnemu dyrektywę przestrzegania zasad współżycia społecznego. Można jednak zastanawiać się nad tym, czy wprowadzenie sankcji nieważności dokonanej czynności prawnej nie byłoby bardziej przejrzyste dla adresatów prawa i nie ułatwiłoby samej procedury podziału majątku.
styczeń 2023
Kodeks rodzinny i opiekuńczy wskazuje które przedmioty majątkowe w trakcie trwania małżeńskiej wspólności majątkowej wchodzą do odpowiednich majątków: majątku wspólnego albo któregoś z majątków osobistych małżonków. Artykuł 32 k.r.o. mówi, że dorobkiem małżonków (a więc ich majątkiem wspólnym) są przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. W szczególności dorobek małżonków stanowią: pobrane wynagrodzenie za pracę oraz za inne usługi świadczone osobiście przez któregokolwiek z małżonków, dochody z majątku wspólnego, jak również z odrębnego majątku każdego z małżonków (art. 32 § 2 k.r.o.). Należy mieć na uwadze, że wskazany katalog przedmiotów majątkowych należących do dorobku małżonków jest tylko przykładowy – wskazuje na to użycie słowa „w szczególności”. W majątku wspólnym małżonków mogą się więc znaleźć takie przedmioty majątkowe, które nie zostały wymienione w paragrafie 2 tego artykułu, a zostały nabyte w trakcie trwania wspólności ustawowej. W przeciwieństwie do katalogu zawartego w art. 32 k.r.o., art. 33 k.r.o. wyczerpująco reguluje katalog przedmiotów majątkowych wchodzących w skład majątku osobistego każdego z małżonków.
Kwestią sporną w doktrynie i orzecznictwie było zakwalifikowanie do którego z majątków wchodzą akcje imienne nabyte przez jednego z małżonków ze środków pochodzących z majątku wspólnego – do majątku wspólnego czy do majątku odrębnego małżonka. Koncepcji prezentowanych w doktrynie i orzecznictwie było kilka. Pierwsza z nich mówiła, że akcje nabyte ze środków majątku wspólnego wchodzą do majątku odrębnego małżonka, a opierała się na założeniu niezbywalności praw korporacyjnych. Druga z nich przewidywała, że takie akcje należałyby do odrębnej masy majątkowej, która wprost nie została przewidziana w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Trzecia z nich wskazuje, że jeśli doszło do nabycia akcji z majątku wspólnego małżonków, to akcjonariuszami są oboje małżonkowie.
W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2009 r. (sygn. akt II CSK 446/08), Sad Najwyższy odrzucił wspomniane wyżej koncepcje, argumentując że: pierwsza z nich prowadziłaby do uszczuplenia majątku wspólnego małżonków; druga z nich przewidywała odrębną masę majątkową nieprzewidzianą w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym; trzecia z nich przeczy przepisom prawa handlowego, bo akcjonariuszem może być tylko małżonek uczestniczący w czynności prawnej i nabywający akcję. Sąd Najwyższy wskazał, że „przedmiotem majątku wspólnego mogą być, zdaniem Sądu Najwyższego tylko prawa (obowiązki) o charakterze majątkowym, natomiast prawa korporacyjne wykonuje tylko małżonek nabywca udziału”.
Sąd Najwyższy wskazał, że przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego a także Kodeksu spółek handlowych nie regulują bezpośrednio tej kwestii. Rozważając dalej tę kwestię, Sąd podkreślić, że „zgodnie z art. 32 § 1 k.r. i op. (w brzmieniu obowiązującym do dnia 19 stycznia 2005 r.) do majątku wspólnego należą przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Dla wejścia do majątku wspólnego ma jedynie znaczenie czas nabycia praw majątkowych. Jeśli środki na nabycie pochodzą z majątku wspólnego, nie ma też znaczenia, czy stroną czynności prawnej, której skutkiem jest nabycie składnika majątku wspólnego są oboje małżonkowie, czy tylko jeden z małżonków”. Do tego, każdy z małżonków może samodzielnie wykonywać zarząd majątkiem wspólnym, a jedynie do czynności przekraczających zwykły zarząd potrzebna jest zgoda drugiego małżonka w formie wymaganej dla danej czynności (art. 36 k.r.o.). W tym wypadku nabycia akcji nie jest czynnością przekraczającą zwykły zarząd.
Biorąc pod uwagę powyższe, Sąd Najwyższy dopuścił więc możliwość rozdzielenia sfery zewnętrznej (czyli stosunków między akcjonariuszami a spółką) od stosunków wewnętrznych (między współmałżonkami). W efekcie, Sąd jednoznacznie przesądził, że akcje nabyte przez małżonka ze środków pochodzących z majątku wspólnego wchodzą w skład tego majątku, a akcjonariuszem staje się tylko małżonek uczestniczący w tej czynności.
grudzień 2022
W unormowaniach zarówno Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jak i Kodeksu postępowania cywilnego, nie ma jednoznacznej regulacji określającej jaki stan majątku wspólnego powinien być przez Sąd brany pod uwagę przy dokonywaniu jego podziału. W związku z pojawiającymi się wątpliwościami, Sąd Okręgowy przedstawił Sądowi Najwyższemu następujące zagadnienie prawne:
„Czy w sprawie o podział majątku wspólnego ustalenie wartości poszczególnych przedmiotów majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego następuje według stanu tych przedmiotów na dzień ustania wspólności majątkowej małżeńskiej czy według stanu na dzień orzekania?”
Zdaniem Sądu Najwyższego, Sąd ustala skład majątku wspólnego według chwili ustania wspólności majątkowej, a jego wartość według stanu i cen w chwili dokonywania podziału (czyli w tym przypadku orzekania). Sąd Najwyższy zwrócił również uwagę, że przez „stan” majątku wspólnego należy rozumieć cechy, jakość czy stopień zużycia składników majątku wspólnego. Wracając jednak do kluczowej kwestii – Sąd Najwyższy podkreśla, że chwilą, w której powinno nastąpić ustalenie wartości przedmiotów majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego powinien być moment orzekania, a dokładniej moment zamykania rozprawy. Jest to zgodne z zasadą aktualności ustanowioną w Kodeksie postępowania cywilnego.
Sąd Najwyższy uzasadniając wybór chwili określenia stanu majątku wspólnego na chwilę zamykania rozprawy dodaje, że podział majątku wspólnego nie jest obowiązkowy. Uzasadnione jest więc, aby właśnie chwilę podziału majątku (tj. zamknięcie rozprawy) uznać za chwilę najbardziej odpowiednią na dokonywanie oceny stanu tegoż majątku. Przecież stan z chwili ustania wspólności majątkowej może znacznie różnić się od tego zastanego w chwili orzekania.
Na koniec należy podkreślić, że o ile stan poszczególnych przedmiotów majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego oceniany jest na dzień orzekania, to już sam skład tego majątku stwierdzany jest na chwilę ustania wspólności majątkowej.
listopad 2022
Zgodnie z art. 36 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, przedmiotami służącymi małżonkowi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej małżonek ten zarządza samodzielnie.
W kodeksie rodzinnym i opiekuńczym nie zawarto spisu przedmiotów służących do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej. Jednak pewne wskazówki dotyczące definiowania ww. określeń podsuwa nam doktryna. Wskazuje się, że „Istotne praktyczne znaczenie ma określenie kryterium, według którego należy decydować, czy dany przedmiot służy wykonywaniu zawodu lub prowadzeniu działalności gospodarczej. Trafnie w piśmiennictwie stwierdzono, że przedmiotowe ustalenie powinno odbywać się w oparciu o konkretne okoliczności. Zakres pojęcia przedmiotu majątkowego jest zatem szeroki i może objąć np. pojazd mechaniczny, ale też przedsiębiorstwo” (B. Kubica [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2021, art. 36).
Co więcej, "użycie w treści przepisu wyrazu "małżonek" w liczbie pojedynczej wskazuje, że ten szczególny reżim nie znajdzie zastosowania, gdy określone przedmioty wykorzystywane są przez oboje małżonków do prowadzonej wspólnie działalności zarobkowej lub wspólnie wykonywanego zawodu, bądź jeśli są przydatne obojgu małżonkom do wykonywanego odrębnie przez każdego z nich zawodu, bądź odrębnie prowadzonej działalności zarobkowej"(A. Sylwestrzak [w:] Komentarz do niektórych przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego [w:] Zarząd majątkiem wspólnym. Komentarz, Warszawa 2016, art. 36). Z przepisu wynika, że przedmiot służący do wykonywania działalności zarobkowej może służyć tylko jednemu małżonkowi.
Czy jednak udziały lub akcje należące do majątku wspólnego można potraktować jako "przedmioty służące do prowadzenia działalności zarobkowej"? W doktrynie pojawia się różnica zdań na temat tego, czy rozporządzanie akcjami stanowi prowadzenie działalności zarobkowej. Uznaje się raczej, iż pasywne formy uczestnictwa w obrocie (np. nabywanie i zbywanie akcji) nie mieszczą się w granicach pojęcia "działalność zarobkowa". Sytuacja może być różnie interpretowana jeżeli posiadanie akcji wiąże się z obowiązkiem świadczenia na rzecz Spółki. W takim przypadku rzeczywiście można rozważać, czy mamy do czynienia jedynie z biernym uczestnictwem w obrocie. Decydujące byłyby w takiej sytuacji konkretne okoliczności danej sprawy.
październik 2022
Z chwilą otwarcia spadku, tj. z chwilą śmierci spadkodawcy, spadkobiercy wchodzą łącznie w całokształt sytuacji prawnej zmarłego, tym samym stają się współwłaścicielami całego majątku spadkodawcy. W takiej sytuacji niejednokrotnie decydują się oni na przeprowadzenie działu spadku. Działanie to zmierza nie tylko do zerwania istniejącej pomiędzy nimi więzi, ale jednocześnie powoduje zmianę w zakresie odpowiedzialności za długi spadkowe. Dział spadku może być sądowy lub umowny – nie są one jednak w całości równoznaczne. Warto bowiem zaznaczyć, że spadkobiercy dokonujący działu w drodze umowy mają dużo dalej idący zakres swobody, ten sposób nie doznaje ograniczeń. To sami spadkobiercy decydują, czy przedmiotem działu będzie spadek w całości czy w części, także do nich należy decyzja co do liczby zawieranych umów (P. Zdanikowski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki (art. 922-1087), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2019, art. 1038.)
Jak stanowi przyjęta w polskim porządku prawnym zasada, na co wyraźnie wskazuje treść art. 1038 ustawy Kodeks cywilny, sądowy dział spadku powinien obejmować spadek w całości. Zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie reguła ta odnoszona jest do działu w ujęciu przedmiotowym i podmiotowym. Częściowy dział spadku dopuszczalny jest wyłącznie z ważnych powodów. Ponadto, powszechnie uznawany jest pogląd, zgodnie z którym częściowy dział spadku w sensie podmiotowym, tj. tylko pomiędzy poszczególnych spadkobierców, w ogóle nie jest możliwy. Jedynym sposobem wykluczenia ze wspólności jest zrzeczenie się udziałów spadkowych.
Jak wskazano powyżej – częściowy dział spadku, a zatem obejmujący nie wszystkie składniki majątku spadkowego, lecz jedynie ich część (G. Karaszewski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, Warszawa 2022, art. 1038), może mieć miejsce tylko pod warunkiem ziszczenia się ważnych powodów, celem działania jest wszakże „definitywne zniesienie wspólności majątku spadkowego” (A. Kidyba, E. Niezbecka [w:] A. Kidyba, E. Niezbecka, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV. Spadki, wyd. IV, Warszawa 2015, art. 1038). Jednocześnie, ustawodawca nie zdecydował się na wprowadzenie pełnej definicji legalnej pojęcia ważnych powodów, z tego też względu musiała ona zostać wypracowana przez orzecznictwo. Ocena dokonywana jest każdorazowo, na gruncie konkretnego stanu faktycznego. Na podstawie ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzenie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej do art. 1038 k.c. został dodany §3, który wyjątkowo w sposób expressis verbis, wskazuje okoliczność, która uznawana jest za ważny powód. Jeżeli w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo – wtedy też zazwyczaj – brak jest wątpliwości co do zasadności sądowego częściowego działu spadku. Co podkreśla P. Zdanikowski w komentarzu do ustawy nie oznacza to jednak pełnej dowolności. Dopuszcza się bądź dział obejmujący wyłącznie przedsiębiorstwo, bądź częściowy dział pozostałych składników, w wyniku którego przedsiębiorstwo „pozostanie we wspólności majątku spadkowego” (Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki (art. 922-1087), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2019, art. 1038).
W trakcie dokonywania oceny wagi powodów, które ewentualnie pozwolą na sądowy dział spadku w części, należy wziąć pod uwagę „względy zarówno ekonomiczne, jak i interesy majątkowe spadkobierców” (A. Kidyba, E. Niezbecka [w:] A. Kidyba, E. Niezbecka, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV. Spadki, wyd. IV, Warszawa 2015, art. 1038.). Sytuacje uzasadniające ograniczenie działu spadku do części majątku spadkowego mogą mieć miejsce w przypadkach, gdy między innymi:
dokonanie działu co do konkretnego przedmiotu spadkowego w pewnym okresie byłoby sprzeczne z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem lub z zasadami współżycia społecznego – jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 14 kwietnia 2021 r., sygn. akt II CSKP 16/21, dokonując podziału prowadzącego do wyjścia ze współwłasności sąd winien uwzględnić zgodność takiego działania z prawem, zasadami współżycia społecznego (Postanowienie SN z 14.04.2021 r., II CSKP 16/21, LEX nr 3358853.);
dokonanie podziału byłoby dopuszczalne, z uwagi na przeznaczenie rzeczy, jeżeli podział nie pociągałby za sobą istotnej zmiany rzeczy lub znacznego zmniejszenia wartości (Postanowienie SN z 17.02.1999 r., II CKU 63/98, LEX nr 36553.);
w wyniku podziału nieruchomości doszłoby do utworzenia dwóch działek, z których jedna objęłaby obszar niezbędny do korzystania ze znajdującego się na niej budynku, a druga objęłaby część nienadającą się do inwestycji z uwagi na przeznaczenie pod wysokie budownictwo o charakterze publicznym, a także z uwagi na utrudniony dojazd od ulicy (Postanowienie SN z 17.12.1999 r., III CKN 502/98, LEX nr 371783.).
Wśród ważnych powodów wskazuje się również zgodny wniosek spadkobierców o przeprowadzenie działu częściowego. Teza ta nie jest jednak bezsporna. Przeważające w tej kwestii są postulaty liberalne, podług których zgodny wniosek spadkobierców na ograniczenie działu spadku do jego części można uznać za ważny powód. Za słusznością takiego stanowiska opowiada się m.in.: A. Kidyba (A. Kidyba, E. Niezbecka [w:] A. Kidyba, E. Niezbecka, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV. Spadki, wyd. IV, Warszawa 2015, art. 1038.). Inaczej natomiast P. Zdanikowski, wskazując poniekąd słusznie, że „skoro spadkobiercy mogą zawrzeć umowę o częściowy dział spadku i jest to uzależnione tylko od ich woli, to ważne powody należy rozumieć raczej jako okoliczności obiektywne” (P. Zdanikowski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki (art. 922-1087), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2019, art. 1038.). Zdaje się, że bliższe takiemu twierdzeniu jest ratio legis przepisu.
Analizując przepis art. 1038 k.c. nie sposób pominąć kwestii art. 46 k.r.o. Jak stanowią w związku – z ważnych powodów dopuszczalne jest ograniczenie podziału majątku, po ustaniu wspólności majątkowej, który był nią objęty. Art. 46 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy, w kwestiach nieunormowanych, odsyła bowiem do przepisów o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku. Podobnie jak w przypadku kodeksu cywilnego ustawodawca nie wskazuje wprost sytuacji, które należałoby uznać za ważny powód. Przeważnie przyjmuje się jednak, że mogą mieć one charakter osobisty, gospodarczy, ale przede wszystkich muszą mieć charakter obiektywny (B. Kubica [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2021, art. 46.). „Dokonanie podziału ograniczonego do części majątku wspólnego stwarza konieczność jego uzupełnienia. Taka potrzeba występuje, gdy sąd z ważnych powodów dokonał podziału częściowego (art. 1038 § 1 zd. 2 k.c. w zw. z art. 46 k.r.o.) albo gdy z innych przyczyn pewne przedmioty majątkowe pozostały poza podziałem (np. jeden z małżonków zataił, że dany przedmiot, uważany za zaginiony, odnalazł się)” (E. Skowrońska-Bocian [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. J. Wierciński, Warszawa 2014, art. 46.)
wrzesień 2022
Zaliczeniu na schedę (oprócz darowizn) podlegają także inne korzyści, jakie otrzymał spadkobierca od spadkodawcy. Krąg osób uprawnionych do zaliczenia kosztów wychowania i wykształcenia na schedę spadkową jest zawężony wyłącznie do zstępnych bezpośrednio dziedziczących po spadkodawcy, co oznacza, że ani małżonek, ani pozostali spadkobiercy nie podlegają poniższej regulacji. Zgodnie z art. 1043 k.c., przepisy o zaliczeniu darowizn na schedę spadkową stosuje się odpowiednio do poniesionych przez spadkodawcę na rzecz zstępnego kosztów wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku. W doktrynie wskazuje się, że miara kosztów wychowania i wykształcenia ustalana jest indywidualnie, przy uwzględnieniu całokształtu sytuacji majątkowej i osobistej członków danej rodziny. Przyjmuje się, że koszty „przekraczać będą przeciętną miarę przede wszystkim wówczas, gdy wysoki poziom wykształcenia i wychowania jednego z dzieci osiągnięty zostaje kosztem pozostałych” (E. Skowrońska-Bocian, w: Komentarz do k.c., Ks. IV, 2007, s. 170). Na potwierdzenie takiego stanowiska, Sąd Okręgowy w Białymstoku w swoim postanowieniu z dnia 7 listopada 2014 r. o sygn. II Ca 871/14 odwołuje się do przykładu, gdy osoby o przeciętnych dochodach spośród kilkorga dzieci jedno wysyłają na studia za granicę, łożąc na ten cel znaczne środki, co uniemożliwia pozostałym dzieciom kontynuowanie nauki po ukończeniu szkoły podstawowej, a więc oczywistym staje się, iż zaliczeniu na schedę spadkową podlega jedynie nadwyżka kosztów przekraczająca przeciętną miarę, a nie wszystkie koszty wykształcenia. Ponadto, wspomniana nadwyżka musi zostać skutecznie udowodniona przez stronę w postępowaniu sądowym.
„Dalszemu zstępnemu powinna zostać zaliczona na poczet schedy spadkowej również nadwyżka kosztów wychowania i wykształcenia poczyniona przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego, który nie doszedł do dziedziczenia (odpowiednie zastosowanie art. 1041).”
W sprawie objętej postanowieniem Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie z dnia 14 czerwca 2016 r. o sygn. I Ns 211/13 dziedziczenie nastąpiło na podstawie testamentu, a nie na podstawie ustawy, co wykluczyło możliwość zastosowania art. 1043 k.c. w zw. z art.1039 § 1 k.c.
„Wykładnia art. 1043 k.c. w zw. z art. 1039 § 1 k.c., według której koszty wychowania oraz wykształcenia poniesione przez spadkodawcę na rzecz zstępnego podlegają zaliczeniu na schedę spadkową w razie działu spadku między zstępnymi jedynie w przypadku dziedziczenia ustawowego, została przyjęta przez Sąd Okręgowy za podstawę postanowienia z dnia 30 stycznia 2008 r. o sygn. akt V Ca 2291/07”.
„Komentowany przepis, przewidujący zaliczanie na schedę spadkową na takich zasadach jak darowizny także kosztów wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, był krytykowany już w okresie wejścia w życie kodeksu cywilnego. Wskazywano wówczas, że jego stosowanie da bardzo nikłe wyniki gospodarcze, a sprawi stronom i sądom bardzo wiele kłopotów i trudności związanych z obliczeniem sumy świadczeń spadkodawcy i stwierdzeniem, jakie części tych świadczeń stanowią (nadmierne) koszty wychowania i wykształcenia.
Współcześnie znaczenie tej instytucji, z jednej strony, istotnie zmalało (głównie z powodu powszechności i dostępności wyższego wykształcenia). Z drugiej jednak strony, większa liczba osób korzysta z innych kosztowych form kształcenia, takich jak studia na zagranicznych uczelniach czy specjalistyczne szkolenia zawodowe (studia podyplomowe, szkolenia uprawniające do wykonywania określonych zawodów). Zdarza się również, że rodzice ponoszą wysokie koszty specjalistycznego treningu sportowego swoich dzieci ukierunkowanego na zawodowe uprawianie danej dyscypliny w przyszłości. Takie szkolenie rozpoczyna się w dzieciństwie i trwa do ukończenia kilkunastu lat, a najczęściej wiąże się z wysokimi wydatkami obejmującymi nie tylko koszty treningów, ale także wyjazdów na zawody, turnieje, sparingi itp.”
sierpień 2022
Aby można było skutecznie dokonać działu spadku u notariusza, czyli zniesienia współwłasności między spadkobiercami należy najpierw uzyskać formalne prawo nabycia spadku, co jest możliwe wyłącznie albo w drodze postanowienia sądu, albo poprzez notarialne poświadczenie dziedziczenia. Drugi spośród podanych sposobów jest z pewnością dogodniejszy, z uwagi na zdecydowanie szybszy proces działania kancelarii notarialnej.
Postępowanie spadkowe jest więc zawsze pierwszym etapem, który należy wykonać, jeśli planuje się rozdzielić spadek, aby np. jeden ze spadkobierców stał się wyłącznym właścicielem konkretnego składnika majątku spadku. Akt poświadczenia dziedziczenia (bądź równoważne z APD postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku) stanowi również podstawę prawną do czynności związanych choćby z wypłatą pieniędzy z konta bankowego osoby zmarłej. Nie należy zatem lekceważyć przeprowadzenia postępowania spadkowego, gdyż jest ono nie tylko koniecznym etapem poprzedzającym dział spadku, ale także jest niezbędnym procesem, aby umożliwić wykonanie po śmierci spadkodawcy wiele prozaicznych czynności.
Postępowanie spadkowe przeprowadzane przez notariusza składa się łącznie z kilku aktów notarialnych (oczywiście następujących kolejno po sobie podczas jednej wizyty). W sytuacji, gdy sporządzany był testament, należy uprzednio okazać jego wypis i pierwszym aktem, który zostanie odczytany przez notariusza będzie „Protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu”. Następnie jeśli nie upłynęło 6 miesięcy od chwili śmierci zostanie odczytane „Oświadczenie o przyjęciu spadku”. Wspomniany półroczny termin jest także ewentualnym terminem na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Kolejnym aktem notarialnym jest „Protokół dziedziczenia”. Niezbędne jest m. in. przy jego sporządzaniu okazanie dokumentów tj. akty urodzenia spadkobierców, zaświadczenie o nr PESEL osoby zmarłej, akty małżeństwa. Najważniejszym aktem spośród całego postępowania spadkowego jest „Akt poświadczenia dziedziczenia” (odczytywany po protokole), o którego to wypisy spadkobiercy są najczęściej proszeni przy załatwianiu spraw np. w różnych instytucjach. Krótki, zawierający zazwyczaj niecałe dwie strony akt stanowi o najistotniejszym, czyli potwierdza w jakich częściach określeni spadkobiercy nabyli spadek. Wspomniane APD notariusz obowiązany jest niezwłocznie po odczytaniu zarejestrować w Rejestrze Spadkowym, następnie umieszczana jest odpowiednia adnotacja w akcie. Co do zasady ostatnim aktem jest „Oświadczenie”, które dotyczy nieruchomości. Jeżeli zmarły był właścicielem jakiejkolwiek nieruchomości, która posiada nr księgi wieczystej, spadkobiercy w takim akcie oświadczają o posiadaniu takich nieruchomości bądź ich braku.
Koszt całego postępowania spadkowego u notariusza jest zależny od dokładnej ilości stron danego aktu oraz ilości pobranych wypisów. Niemniej wyniesie on kilkaset złotych, a praktyka ukazuje, iż jest to najczęściej powyżej 400 złotych. Należy mieć na uwadze fakt, iż notariusz przeprowadzi postępowanie spadkowe tylko, jeżeli wszyscy spadkobiercy są zgodni i stawią się jednocześnie u notariusza na takim postępowaniu.
Jak wynika z powyższego uzyskanie notarialnego poświadczenia dziedziczenia lub zamiast niego w przypadku wybrania drogi sądowej - postanowienia sądu, które stwierdza nabycie spadku rozpoczyna w ogóle de facto każdą sprawę spadkową, a dział spadku dokonywany, gdy liczba spadkobierców jest większa niż jeden znajduje się dopiero w drugim stadium rozwiązania kwestii spadkowych, ponieważ niezbędnym warunkiem działu spadku u notariusza jest wykazanie podstawy nabycia spadku osiągniętego właśnie dzięki przeprowadzeniu postępowania spadkowego.
lipiec 2022
W sytuacji, gdy w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo zastosowanie znajduje art. 10381 KC. Zanim wyjaśniona zostanie treść przytoczonego przepisu należy jednak zapoznać się z kodeksową definicją samego pojęcia przedsiębiorstwa. W świetle art. 551 KC przedsiębiorstwem jest zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej. Jeżeli zatem wspomniane przedsiębiorstwo należy do spadku, dział spadku obejmuje to przedsiębiorstwo ze szczególnym uwzględnieniem potrzeby, którą jest zapewnienie kontynuacji prowadzonej przy jego wykorzystaniu działalności gospodarczej, chyba że spadkobiercy oraz małżonek spadkodawcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie, nie osiągnęli porozumienia co do kontynuacji tej działalności.
Podstawowym celem, który powinien zostać zrealizowany podczas dokonywania czynności działu spadku z przedsiębiorstwem, jest gwarancja, iż działalność gospodarcza będzie prowadzona w dalszym ciągu. Przedsiębiorstwo może podlegać działowi również w sytuacji, gdy mimo wszystko spadkobiercy oraz uprawniony małżonek spadkodawcy nie są w stanie osiągnąć porozumienia co do kontynuacji działalności gospodarczej. Art. 10381 KC dotyczy działu sądowego, z czego wynika fakt, iż to na sądzie spoczywa ciężar próby pojednania uczestników postępowania, aby osiągnąć zamierzony cel przepisu. Istotne jest, iż w przypadku niesądowego, a umownego działu spadku omawiana dyrektywa nie jest wiążąca dla spadkobierców, może stanowić natomiast ewentualną wskazówkę. W większości przypadków nie dokonuje się podziału poszczególnych składników przedsiębiorstwa, a zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych jaki stanowi przedsiębiorstwo przyznaje się zazwyczaj całościowo jednemu spośród współuprawnionych. Niemniej jednak ocena każdego podziału dokonywana jest przez sąd w konkretnej sprawie mając na względzie przede wszystkim utrzymanie możliwie jak najwyższej produktywności przedsiębiorstwa. Brak zainteresowania przejęciem przedsiębiorstwa przez spadkobierców lub uprawnionego małżonka spadkodawcy nie stanowi przeszkody do dokonania podziału składników tego przedsiębiorstwa.
czerwiec 2022
W sprawie o dział spadku możliwe jest przy odpowiednim zastosowaniu art. 317 § 1 k.p.c., wydanie postanowienia częściowego, jeżeli stanowi przyznanie danego przedmiotu lub prawa jednemu ze spadkobierców (por. także art. 1044 k.c.) z obowiązkiem spłaty pozostałych (art. 212 w związku z art. 1035 k.c.), gdy zatem rozstrzyga całościowo co do objętego działem spadku składnika, rozliczając go kompleksowo między wszystkimi spadkobiercami, a także podziału majątku wspólnego, w zakresie obejmującym niektóre składniki majątku pod warunkiem, że postanowienie takie musi zawierać całkowite rozstrzygnięcie kwestii o przyznaniu tego składnika jednemu z uczestników oraz definitywne rozliczenie z tego tytułu.
Oznacza to że nie jest dopuszczalne przyznanie jakiegoś składnika spadku jednemu ze spadkobierców z pozostawieniem rozliczenia na później.
Natomiast w przypadku stwierdzenia zasiedzenia składnika masy jako sposób pierwotnego, a nie pochodnego nabycia prawa własności, wykluczona jest możliwość objęcia go podziałem i eliminuje obowiązek rozliczeń między następcami prawnymi osób, którym przysługiwał on uprzednio
(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2021 r. (V CSKP 29/21)
maj 2022
Zgodnie z art.. 686 k.p.c. w zw. z art. 567 § 1 i 3, w postępowaniu o podziale majątku wspólnego sąd rozstrzyga również o wzajemnych roszczeniach pomiędzy małżonkami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów majątku wspólnego, pobranych pożytków i innych przychodów, jak również poczynionych na majątek wspólny nakładów i spłaconych długów.
Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2021 r. (sprawa o sygn. akt IV CSKP 60/21, LEX nr 3252369) "jeżeli wnioskodawca po ustaniu wspólności majątkowej, a przed podziałem majątku wspólnego, spłacił z własnych środków finansowych dług, który powstał w trakcie trwania wspólności ustawowej i był długiem wspólnym małżonków, albo długiem jednego z nich, ale zaciągniętym w związku z majątkiem wspólnym, to taki dług, powinien zostać rozliczony w ramach podziału majątku wspólnego". Oznacza to więc, że wspólny dług małżonków, powstały w trakcie trwania wspólności ustawowej ma zostać podzielony przy podziale majątku wspólnego.
Ponadto Sąd Najwyższy wskazuje również, że "jeżeli w czasie trwania wspólności majątkowej dług został zaciągnięty tylko przez jednego z małżonków, pozostającego dłużnikiem w stosunku do wierzyciela, przy czym osiągnięta przez niego korzyść majątkowa została przeznaczona na majątek wspólny, a w okresie między ustaniem wspólności a podziałem majątku wspólnego dług został spłacony przez dłużnika z jego majątku osobistego, drugi małżonek jest zobowiązany do zwrotu połowy spłaconej należności". Podobnie Sąd Najwyższy wskazuje w postanowieniu z dnia 29 października 2021 r. (sprawa o sygn. akt II CSK 170/21, LEX nr 3284812).
kwiecień 2022
Jeżeli spadek przypada kilku osobom, dokonanie działu spadku zmierza do rozdysponowania elementów spadku między poszczególne osoby.
Dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców. Dział spadku może więc być umowny albo sądowy. Sądowy dział spadku powinien obejmować cały spadek. Jednakże z ważnych powodów może być ograniczony do części spadku. Umowny dział spadku może objąć cały spadek lub być ograniczony do części spadku.
Sądowy częściowy dział spadku może nastąpić w szczególności z tego powodu, że w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 22 września 1977 r. (sygn. akt III CZP 72/77), w razie zaistnienia ważnych powodów do ograniczenia podziału majątku wspólnego do części tego majątku rozstrzygnięcie w tym przedmiocie sąd może zamieścić jedynie w orzeczeniu działowym kończącym postępowanie w sprawie.
Uzupełniający dział spadku to taki dział, który dokonuje się po uprzednim podzieleniu spadku w części, jeśli dział spadku nie objął wszystkich jego składników. Pominięte składniki nie przestają być majątkiem wspólnym, warto więc dokonać uzupełniającego działu spadku. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 28 sierpnia 1986 r. (sygn. akt III CZP 47/86), jeżeli okaże się, że z jakichkolwiek przyczyn prawomocne postanowienie o podziale majątku wspólnego nie objęło wszystkich istotnych składników majątku wspólnego, każde z byłych małżonków może wystąpić w odrębnym postępowaniu o przeprowadzenie podziału uzupełniającego co do składników, które nie zostały uwzględnione w orzeczeniu podziałowym. Co więcej, składniki majątku wspólnego byłych małżonków nie zgłoszone do podziału lub pominięte przez Sąd w prawomocnym orzeczeniu o podział nie przestają być majątkiem wspólnym; mogą przeto zostać podzielone w drodze umowy lub orzeczenia sądowego (podział uzupełniający) (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 1983 r., sygn. akt IV CR 282/83). Powyższe potwierdziło postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2021 r. (sygn. akt I CSKP 133/21), wskazujące, że jeżeli określony składnik majątkowy wchodził w skład majątku wspólnego i nie został objęty umownym podziałem tego majątku połączonym z działem spadku po zmarłym małżonku, każdy ze spadkobierców może żądać uzupełniającego sądowego działu spadku obejmującego ten składnik.
O uzupełniający dział spadku może wystąpić każdy ze spadkobierców.
marzec 2022
Zasady dokonywania przez małżonków rozliczeń z tytułu wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątki osobiste każdego z nich oraz poczynionych z majątków osobistych na majątek wspólny reguluje art. 45 k.r.o. Jak stanowi ustawa, każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Małżonek może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można jednak żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności
Zgodnie z art. 45 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego. Sąd może jednakże nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny. Zgodnie z Wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 5 grudnia 2012 roku (o sygn. akt I ACa 589/12) „Dobro rodziny, o którym mowa w art. 45 § 2 k.r.o. rozumieć należy szeroko i interpretować zgodnie z celem powołanego przepisu. Celem tym jest doprowadzenie do dokonania w jednym postępowaniu kompleksowego rozliczenia kwestii majątkowych między byłymi małżonkami.”. B. Kubica wskazuje również, że „W piśmiennictwie trafnie podkreśla się, że oceniając przesłankę dobra rodziny, sąd powinien badać sytuację konkretnej rodziny, a zatem nie jest możliwe określenie ogólnych kryteriów, które pozwalają na wcześniejsze rozliczenia. W praktyce przykładem wystąpienia możliwości stosowania art. 45 § 2 k.r.o. jest sytuacja, w której po dokonaniu odpowiednich wydatków czy nakładów pożycie małżeńskie uległo rozkładowi” (B. Kubica [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2021, art. 45.). Warto również podkreślić, że nie jest dopuszczalne wcześniejsze dokonanie rozliczeń w drodze zawarcia przez małżonków stosownej umowy, co wynika ze szczególnego charakteru tego przepisu i wyłącznego uprawnienia sądu do oceny przesłanki „dobra rodziny”.
Jak pisze S. Madaj(Madaj, Postępowanie nieprocesowe..., s. 128) biorąc pod uwagę powyższe,możemy uznać a contrario, że nie ma możliwościzwrotu późniejszego, czyli takiego który miałby nastąpić po podziale majątku wspólnego. Stanowisko to podziela orzecznictwo - w postanowieniuz 2.02.2005 r., IV CK 454/04, Sąd Najwyższystwierdził, że „po zapadnięciu prawomocnego postanowienia o podziale majątku wspólnego nie można już dochodzić roszczeń z tytułu zwrotu nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny oraz majątku wspólnego na majątek odrębny”.
Zagadnienie wcześniejszego zwrotu pozostaje przedmiotem sporu w doktrynie. W myśl poglądu A. Szpunara, „zwrot ten możliwy jest tylko w czasie od chwili ustania wspólności majątkowej do czasu dokonania podziału majątku wspólnego” (A. Szpunar, O szkodzie wyrządzonej przez jednego z małżonków w majątku wspólnym, Prawo Asekuracyjne 1998, nr 2, s. 17 i n.). Drugie stanowisko zwraca uwagę na to, że „w art. 45 § 2 k.r.o. umieszczono klauzulę generalną dobra rodziny i z tego względu nie należy zamykać definitywnie drogi do jeszcze wcześniejszego nakazania zwrotu i w szczególnych wypadkach opowiedzieć się należy za możliwością sądowego nakazania zwrotu także w czasie trwania wspólności” (por. T. Sokołowski, Szkoda wyrządzona przez małżonka w majątku wspólnym, Prawo Asekuracyjne 1998, nr 3, s. 45 i n.). Na poprawność takiej wykładni wskazuje to, że zniesienie wspólności może być sprzeczne z dobrem rodziny, jeśli tylko jedno z małżonków pracuje zawodowo, a drugie zajmuje się wychowywaniem dzieci i prowadzeniem domu. W takim wypadku zwrot nakładu do majątku wspólnego może pozytywnie wpłynąć na sytuacje rodziny, jednocześnie nie wyłączakorzyści wynikających z ustroju wspólności majątkowej. Ważne jest, aby nakazanie zwrotu z majątku osobistego nakładów lub wydatków miało miejsce bez zbędnej zwłoki, gdyż może się zdarzyć, że majątek ulegnienie dającemu się przewidziećpomniejszeniu.
Żądanie wcześniejszego zwrotu poczynionych nakładów i wydatków rozpoznawane jest wyłączniew trybie procesowym. Wynika to z tego, że w Kodeksie postępowania cywilnego nie ma przepisu, który wskazywał by na możliwość rozpoznawania tego rodzaju spraw w trybie nieprocesowym. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z 12 kwietnia 2000 r. (IV CKN 27/2000) tryb procesowy właściwy jest również wtedy, gdy po ustaniu współwłasności majątkowej nie istnieje wspólny majątek jako obiekt podziału.
luty 2022
Co do zasady w okresie trwania wspólności majątkowej istnieje zakaz dokonywania podziału majątku wspólnego. Najpierw musi zostać wprowadzona rozdzielność majątkowa. Zgodnie bowiem z art. 35 krio w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.
Dlatego słuszny jest pogląd wyrażony w wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 7 października 2020 r. (V ACa 380/20) iż "nieuzasadniony jest pogląd dopuszczający zawieranie bez ograniczeń umów przesuwających między majątkami małżonków określonych składników majątkowych. Umowy takie, jako zmierzające do obejścia prawa, tj. przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego regulujących umowne ustroje majątkowe, należałoby uznać za nieważne (art. 58 § 1 k.c.)."
styczeń 2022
Między byłymi małżonkami może dochodzić do konfliktów na tle korzystania z poszczególnych przedmiotów należących do majątku wspólnego. W postanowieniu z dnia 5 marca 2021 r. (IV CSKP 30/21) Sąd Najwyższy potwierdził, że „małżonek pozbawiony przez drugiego małżonka możliwości korzystania ze składników majątku wspólnego może w sprawie o jego podział po ustaniu wspólności majątkowej dochodzić roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z tych składników przez drugiego małżonka ponad przysługujący mu udział, jeżeli przejawiał wolę korzystania z nich w czasie trwania wspólności (art. 46 k.r.o. w związku z art. 1035 oraz art. 206, 224 § 1 i art. 225 k.c.). W szczególnych okolicznościach wynagrodzenie to może być obniżone na podstawie art. 5 k.c.”. Co jest istotne zdaniem sądu konieczne jest przejawienie chęci korzystania z konkretnych składników majątku. Jeżeli się tego nie uczyni nie można dochodzić wynagrodzenia post factum.
grudzień 2021
Sąd Najwyższy przypomniał w postanowieniu z dnia 6 maja 2021 r. (V CSKP 29/21), że zniesienie współwłasności może następować poprzez podział rzeczy wspólnej. "Stanowiąc o "podziale rzeczy",- przepis art. 211 k.c. obejmuje podział w sensie fizycznym, tj. poprzez stworzenie nowych dwu lub więcej rzeczy z jednej istniejącej dotychczas. Tym samym podział prowadzi każdorazowo do powstania nowego dobra prawnego, które - co do zasady - stanowi po zniesieniu współwłasności przedmiot wyłącznego prawa jednego z dotychczasowych współwłaścicieli. Podział taki powinien być dokonany wówczas, gdy nie pozostaje sprzeczny z przepisami ustawy bądź ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy ani nie pociąga za sobą istotnej zmiany rzeczy lub znacznego zmniejszenia jej wartości. W takich bowiem przypadkach rzecz może zostać przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów k.p.c. (art. 212 § 2 k.c.)."
Jeżeli dochodzi do podziału rzeczy w toku sprawy o dział spadku dopuszczalne jest wtedy wydanie postanowienia częściowego (art. 317 § 1 k.p.c.) poprzez "przyznanie danego przedmiotu lub prawa jednemu ze spadkobierców (por. także art. 1044 k.c.) z obowiązkiem spłaty pozostałych (art. 212 w związku z art. 1035 k.c.), gdy zatem rozstrzyga całościowo co do objętego działem spadku składnika, rozliczając go kompleksowo między wszystkimi spadkobiercami, a także podziału majątku wspólnego, w zakresie obejmującym niektóre składniki majątku pod warunkiem, że postanowienie takie musi zawierać całkowite rozstrzygnięcie kwestii o przyznaniu tego składnika jednemu z uczestników oraz definitywne rozliczenie z tego tytułu."
listopad 2021
W postanowieniu z dnia 27 maja 2021 r. (I CSKP 120/21) Sąd Najwyższy stwierdził, że „w sprawie o podział majątku wspólnego dopuszczalne jest zastosowanie art. 231 § 1 k.c."Artykuł 231 § 1 k.c, stwierdza, że „samoistny posiadacz gruntu w dobrej wierze, który wzniósł na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem".
Czy oznacza to, że np. gdy małżonkowie wznieśli budynek na działce należącej do majątku osobistego jednego małżonka to czy drugi małżonek może żądać, aby została mu przyznana na własność nieruchomość należąca do majątku osobistego pierwszego małżonka ? Na razie czekamy na uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego. Jednak jeżeli takie byłoby rozumowanie sadu to oznacza, że sprawy o podział majątku wspólnego mogłyby dotyczyć w szczególnych przypadkach również majątków osobistychz małżonków.
październik 2021
Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 15 lipca 2021 r. (V ACa 651/19) starał się wyznaczyć granice dopuszczalności umów między małżonkami w sprawach majątkowych. Zdaniem sądu „w czasie trwania ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej dopuszczalne jest rozporządzenie przez małżonka przedmiotem wchodzącym w skład majątku wspólnego na rzecz majątku odrębnego drugiego małżonka. Wspólność majątkowa powinna bowiem służyć przede wszystkim samym małżonkom, a dysponowanie wchodzącymi do tej wspólności składnikami majątkowymi powinno stanowić ich wyłączne prawo”.
Niemniej jednak Sąd wprowadził pewne ograniczenia : „swobodę małżonków w tym zakresie ogranicza przepis art. 35 k.r.o. Sprzeczne z tym przepisem, i w konsekwencji nieważne (art. 58 § 1 k.c.), będą takie czynności prawne między małżonkami, odnoszące się do składników majątku wspólnego, których treść i cel wskazują, że zmierzają do podziału majątku wspólnego w czasie trwania wspólności ustawowej”.
Oczywiście sąd ma rację że nie można obchodzić przepisów o zakazie podziału majątku wspólnego w czasie trwania wspólności ustawowej np. poprzez umowy kupna-sprzedaży lub umowy darowizny obejmujące cały majątek. Co jednak, gdy umowa dotyczy nie całego majątku, ale tylko jednego składnika majątku wspólnego. Co jeśli ten składnik majątku ma istotną wartość majątku wspólnego. Jak ma określić dopuszczalność takiej umowy notariusz (gdyż najczęściej takie pytanie będzie się odnosić do nieruchomości) ? Te pytania pozostają bez odpowiedzi. W praktyce zatem bezpieczniej będzie wprowadzić „na chwilę” stan rozdzielności majątkowej, podpisać umowę z małżonkiem ws wybranego składnika majątku, a potem na powrót wprowadzić stan wspólności majątkowej.
wrzesień 2021
W prawie rodzinnym mamy do czynienia z pojęciem "przedmiotów majątkowych przynoszących dochód". W rozdziale kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dotyczącego ustawowego ustroju majątkowego małżonków znajduje się przepis, stanowiący o tym, że każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód (art. 45 § 1 KRO). Pojawia się więc pytanie, co można uznać za przedmiot przynoszący dochód i czy takim przedmiotem może być niewyodrębniona część nieruchomości, np. pokój.
Według stanowiska Sądu Najwyższego zawartego w postanowieniu z dnia 9 maja 2013 r. sygn. akt II CSK 593/12 niewyodrębniona część nieruchomości może zostać zakwalifikowana jako przedmiot majątkowy przynoszący dochód, jeżeli małżonek używał tej części nieruchomości do wykonywania wolnego zawodu. Tak więc, jeżeli taka część nieruchomości zostanie np. wyremontowana za pieniądze z majątku wspólnego małżonków, to wówczas ten małżonek, który dzięki tej części nieruchomości osiągał dochód z tytułu wykonywania w niej wolnego zawodu, nie ma obowiązku zwrotu wydatków i nakładów koniecznych poczynionych z majątku wspólnego na tę część nieruchomości.
sierpień 2021
Zgodnie z uchwałą Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2003 r. (sygn. akt III CZP 99/02) dopuszczalne jest, wystąpienie przez jednego małżonka w czasie trwania wspólności ustawowej, z żądaniem przeniesienia na jego rzecz - na podstawie art. 231 § 1 KC - udziału we własności gruntu, stanowiącego majątek odrębny drugiego małżonka, zabudowanego budynkiem mieszkalnym przed zawarciem małżeństwa, w wyniku nakładów obojga małżonków dokonanych w czasie pozostawania w konkubinacie. Pogląd taki wyraził Sąd Najwyższy w związku z przedstawieniem mu zagadnienia prawnego przez Sąd Okręgowy w Krośnie. Przedmiotem sprawy toczącej się przed Sądem Okręgowym była sytuacja, w której małżonkowie, będąc jeszcze w konkubinacie przed zawarciem formalnego związku, rozpoczęli budowę wspólnego domu, w efekcie czego dom stał się własnością tylko jednego z małżonków (w opisywanym stanie faktycznym – męża).
Sąd Najwyższy uznał, że przeszkody do wniesienia powództwa nie stanowi w tym przypadku art. 45 k.r.o. W opisywanym stanie faktycznym między małżonkami istniały co prawda trzy odrębne masy majątkowe, czyli majątek wspólny i dwa majątki odrębne. Majątek wspólny był jednak bez znaczenia w omawianej sprawie, skoro roszczenia między późniejszymi małżonkami powstały jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego. W takim stanie rzeczy istotne dla sprawy były jedynie roszczenia majątków odrębnych żony oraz męża. Tym samym podstawą do rozstrzygania roszczeń małżonków był art. 231 k.c., traktujący o wykupie budynku wzniesionego na cudzym gruncie, zaś norma art. 45 k.r.o. w ogóle nie znalazła zastosowania.
Warto zauważyć, że Sąd Najwyższy przedstawił jeszcze jeden argument przemawiający za takim rozstrzygnięciem spornego zagadnienia – była nim ochrona interesu mieszkaniowego małżonka, który będąc współinwestorem domu wzniesionego na gruncie współmałżonka, nierzadko słabszym ekonomicznie, może zamieszkiwać w nim jedynie na podstawie tytułu prawnorodzinnego, gasnącego z ustaniem małżeństwa (w omawianej sytuacji stroną słabszą ekonomicznie była żona). Sąd Najwyższy zauważył, że: [m]ożliwość wcześniejszej, jeszcze przed ustaniem wspólności majątkowej, realizacji roszczenia wzmacnia jego ochronę prawną w szczególności w sytuacji konfliktu między małżonkami, zagrażającego utratą przez tego małżonka współposiadania nieruchomości, co prowadziłoby do wygaśnięcia roszenia z art. 231 § 1 KC.
lipiec 2021
Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z dnia 24 maja 2021 r.; 0111-KDIB2-3.4014.16.2021.5.ASZ pochylił się nad problemem odpłatnej umowy o podział majątku. W realiach niniejszej sprawy małżonkowie rozwiedli się i zamierzali przeprowadzić podział majątku przed notariuszem. Niestety zanim do podziału doszło jeden z małżonków zmarł a spadek po nim (w którego skład wchodził udział w wysokości ½ w nieruchomości) nabyli jego dwaj synowie. Żyjący małżonek wraz ze spadkobiercami postanowili zawrzeć notarialną umowę podziału majątku wspólnego obejmującą nieruchomość, która znajdowała się w majątku wspólnym nabytym w czasie trwania małżeństwa, w którym obowiązywał ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej.
Organ zaznaczył, że opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych podlegają umowy ściśle określone w ustawie. Jest to między innymi umowa o dział spadku oraz umowa o zniesienie współwłasności - w części dotyczącej spłat lub dopłat. Umowy takie rodzą skutki tożsame z umową, którą planowali zawrzeć małżonek i spadkobiercy. Z uwagi na to powstało zagadnienie, czy odpłatna umowa (z dopłatami i spłatami) o podział majątku wspólnego między byłym małżonkiem a spadkobiercami drugiego małżonka również podlega opodatkowaniu.
W omawianej interpretacji organ stwierdził, że podatek nie jest należny. Przedmiotowa umowa nie jest bowiem ani umową o zniesienie współwłasności, ponieważ dotyczy wspólności majątkowej małżeńskiej i jej skutki prawne są odmienne, ani umową o dział spadku, gdyż nie jest zawierana pomiędzy spadkobiercami. Dopuszczalność takiej umowy potwierdzają art. 46 i 501 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
czerwiec 2021
Art. 212 Kodeksu cywilnego normuje sposoby sądowego zniesienia współwłasności. Jednym z nich jest, wymienione w § 2, przyznanie rzeczy, której nie da się podzielić jednemu ze współwłaścicieli stosownie do okoliczności, z obowiązkiem spłaty pozostałych. Rzecz ta może zostać również sprzedana zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego.
Należy zauważyć, że sąd może, w granicach art. 212 Kodeksu cywilnego, samodzielnie decydować o sposobie zniesienia współwłasności, opierając się na konkretnym stanie faktycznym (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 lipca 1982 r., sygn. akt III CRN 181/82, Legalis). Nie można jednak przyznać rzeczy żadnemu ze współwłaścicieli wbrew jego woli, gdyż takie działania byłoby niecelowe, ponieważ to właściciel rzeczy najlepiej wie, czy ta rzecz jest mu potrzebna (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 1998 r., sygn. akt II CKN 347/98, Legalis). Wydaje się jednak, że sąd związany jest zgodną wolą współwłaścicieli, co do sposobu zniesienia współwłasności, a także ewentualnego wskazania współwłaściciela, który ma rzecz otrzymać, o ile takie działanie będzie zgodne z prawem i zasadami współżycia społecznego (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2017 r., sygn. akt V CSK 570/16, Legalis). Jednakże stanowisko takie nie zawsze było podzielane w orzecznictwie.
Priorytetem powinna być najpierw próba przyznania rzeczy jednemu ze współwłaścicieli. Dopiero gdy to okaże się niemożliwe wskazana jest sprzedaż rzeczy. Wybór konkretnego współwłaściciela zależny jest od wspomnianych w przepisie okoliczności. Pod tym pojęciem należy rozumieć bardzo wiele czynników, wśród których można wyróżnić: rodzaj i przeznaczenie rzeczy, stan rodzinny współwłaścicieli, przygotowanie zawodowe i rodzaj działalności zawodowej, stan majątkowy i możliwość dokonania spłaty pozostałych współwłaścicieli (K. Górska, Komentarz do art. 212 Kodeksu cywilnego [w:] E. Gniewek (red.) Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. 9, CH BECK 2019).
maj 2021
Artykuł 45 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego reguluje zasady dokonywania przez małżonków rozliczeń z tytułu wydatków i nakładów poczynionych w czasie trwania ustroju wspólności ustawowej z majątku wspólnego na majątki osobiste każdego z nich oraz poczynionych z majątków osobistych na majątek wspólny.
Przepis ten stanowi, że każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Dodatkowo można żądać zwrotu wydatków i nakładów, które jeden z małżonków poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Zastrzega się jednak, że nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły one wartość majątku w chwili ustania wspólności.
Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie definiują pojęcia wydatków i nakładów dokonanych z jednego majątku na inny majątek. Z uwagi na to mogą pojawić się wątpliwości, co będzie mogło być uznane za wydatek lub nakład w rozumieniu art. 45 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Orzecznictwo rozstrzygnęło, czy z uwagi na specyfikę świadczenia usługi na rzecz spółki w wypadku podziału majątku wspólnego po ustaniu wspólności ustawowej między małżonkami, może być ono zakwalifikowane jako poczyniony z niego nakład lub wydatek w rozumieniu Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Za takim stanowiskiem opowiadał się dotychczas Sąd Najwyższy.
W postanowieniu z 16 stycznia 2013 r. o sygn. II CSK 193/12 Sąd Najwyższy stwierdził jednak, że za wydatek czy nakład nie może być uznana usługa świadczona przez drugiego małżonka - wspólnika spółki cywilnej - na rzecz spółki. Oznacza to, że małżonek nie może żądać zwrotu wartości usług świadczonych przez drugiego małżonka na rzecz spółki cywilnej na podstawie art. 45 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
kwiecień 2021
W postępowaniu działowym sąd rozpoznający sprawę ma obowiązek z urzędu ustalić skład majątku wspólnego a następnie dokonać jego podziału. Co więcej, sąd rozstrzyga wszelkie spory współwłaścicieli o prawo własności, jak również wzajemne roszczenia współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy. Wszelkie tego typu roszczenia należy zgłosić już w toku postępowania działowego, gdyż po zapadnięciu prawomocnego postanowienia strony nie mogą ich dochodzić. Powyższe zasady wynikają wprost z przepisów o dziale spadku (art. 684 Kodeksu postępowania cywilnego) oraz podziale współwłasności (art. 618 Kodeksu postępowania cywilnego), które stosuje się odpowiednio do innych postępowań działowych.
W postanowieniu o podziale spadku czy majątku dorobkowego Sąd powinien więc wypowiedzieć się oddzielnie co do każdej rzeczy, co do której istnieje spór czy weszła w skład majątku wspólnego (lub majątku spadkowego). W praktyce może pojawić się pytanie co zrobić gdy sąd pominie w orzeczeniu część przedmiotów spornych i nie dokona ich podziału. Czy w takim przypadku niedokonanie podziału przedmiotu oznacza, że przedmiot nie wchodzi do majątku wspólnego (a w związku z tym nie podlega podziałowi), czy też sąd omyłkowo pominął daną kwestię. Zagadnienie jest o tyle istotne, że w pierwszym przypadku od orzeczenia należy złożyć apelację, w drugim zaś – wniosek o uzupełnienie orzeczenia.
Powyższą problematykę Sąd Najwyższy poruszył w uchwale z dnia 17 września 1969 r. III CZP 70/69, stwierdzając, że w opisanym przypadku strona powinna zaskarżyć orzeczenie apelacją. SN podkreślił, że w postępowaniu o podział majątku sąd rozpoznaje całość związanych z tym podziałem stosunków i że postanowienie o podziale majątku wspólnego obejmuje całościowe rozstrzygnięcie sprawy. Z uwagi na to nieuwzględnienie jakiegoś składnika majątku w orzeczeniu jest rozstrzygnięciem merytorycznie negatywnym, odpowiadającym niezaliczeniu tego składnika do majątku podlegającego podziałowi. Strona niezadowolona może zaskarżyć orzeczenie, stawiając zarzut niewłaściwego ustalenia składu majątku wspólnego, godzącemu jednocześnie w całości orzeczenia, albowiem prawidłowe ustalenie składu i wartości majątku wspólnego warunkuje także prawidłowość pozostałych dyspozycji orzeczenia.
marzec 2021
W uchwale SN z 21 lutego 2008 roku, o sygn. III CZP 144/07, Sąd Najwyższy rozważył, czy odpowiedzialność z tytułu zaspokojenia roszczeń współwłaściciela, który dokonał nakładów na rzecz wspólną, ponoszą osoby będące współwłaścicielami rzeczy w chwili orzekania o odpowiedzialności z tego tytułu, czy też osoby będące współwłaścicielami w czasie, kiedy dany nakład został dokonany.
Pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów. W takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną. Artykuł 207. Kodeksu cywilnego określający zasady udziału w wydatkach i przychodach wniesionych do majątku wspólnego przez współwłaścicieli nie określa jednak jednoznacznie, czy dotyczy współwłaścicieli w czasie orzekania czy w chwili dokonania nakładu. Z tego względu konieczne było rozwianie wątpliwości interpretacyjnych przez Sąd Najwyższy.
SN wskazał, że roszczenie o zwrot wartości nakładów poniesionych przez jednego ze współwłaścicieli na rzecz wspólną przysługuje przeciwko osobom, które były współwłaścicielami w czasie dokonywania tych nakładów. Zdaniem sądu przepisy kodeksu wskazują, że roszczenie o zwrot odpowiedniej części wydatków jest roszczeniem względnym, czyli powstającym i realizowanym w stosunkach między współwłaścicielem, który poniósł wydatki i podmiotem, który w chwili ich poniesienia był obowiązany do zapłaty odpowiedniej części wydatków.
Sąd Najwyższy zastanowił się również, czy może mieć znaczenie fakt, iż aktualny współwłaściciel rzeczy zobowiązany do zwrotu wartości nakładów nabył udział we współwłasności na podstawie umowy o charakterze nieodpłatnym. W przedmiotowej sprawie bowiem współwłaściciele zbyli swoje udziały w formie darowizny. Zdaniem SN nieodpłatność czynności nabycia udziału we współwłasności nie będzie miała znaczenia. Z art. 207 Kodeksu cywilnego nie wynika bowiem, by ustawodawca wiązał modyfikację reguł rozliczeń między współwłaścicielami z nieodpłatnym charakterem nabycia udziału.
Należy zwrócić uwagę, że wcześniejsze orzecznictwo sądów było odmienne. Jednakże od 2008 roku sądy jednolicie orzekają, iż roszczenie o zwrot wartości nakładów poniesionych przez jednego ze współwłaścicieli na rzecz wspólną przysługuje przeciwko osobom, które były współwłaścicielami w czasie dokonywania tych nakładów, również wtedy, gdy osoby te zbyły swoje udziały nieodpłatnie.
luty 2021
Jeżeli sąd nie zamieścił w orzeczeniu merytorycznym kończącym postępowanie w sprawie rozstrzygnięcia negatywnego, np. oddalającego wniosku o rozlicznie nakładów, strona powinna złożyć wniosek o uzupełnienie tego orzeczenia. Apelacja w takiej sytuacji skierowana byłaby do nieistniejącego orzeczenia. Taki pogląd wyraził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 20 grudnia 2019 r. o sygn. IV CZ 103/19.
W przedmiotowej sprawie Sąd Rejonowy rozstrzygnął o nakładach poczynionych na majątek wspólny, orzekając o uwzględnieniu wniosku uczestniczki postępowania w części. Sąd jednakże nie oddalił wniosku o rozliczenie nakładów w pozostałej części, co powinien był uczynić. Uczestniczka wniosła apelację do Sądu Okręgowego, który wskazał, że apelacja była w tej sytuacji niedopuszczalna. Sąd uzasadnił jej niedopuszczalność w tym zakresie brakiem rozstrzygnięcia w postanowieniu Sądu Rejonowego o częściowym oddaleniu wniosku w przedmiocie rozliczenia nakładów.
Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na problem dopuszczalności zaskarżenia apelacją nieistniejącego w postanowieniu o podziale majątku wspólnego byłych małżonków rozstrzygnięcia.
Zgodnie z art. 684 Kodeksu Postępowania Cywilnego, który ma odpowiednie zastosowanie w sprawie o podział majątku wspólnego, skład i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd. Sąd jest zatem zobligowany do ustalenia składu i wartości majątku wspólnego podlegającego podziałowi. W praktyce oznacza, to że to sąd ma obowiązek ustalić wartość nakładów poczynionych z tego majątku na majątek osobisty.
Uchybienie Sądu polegające na nierozstrzygnięciu, choćby częściowym, w sentencji postanowienia podlegać będzie weryfikacji przez złożenie wniosku o uzupełnienie postanowienia, nie zaś przez wniesienie apelacji.
styczeń 2021
W przypadku konieczności podziału majątku wspólnego małżonków (np. z powodu rozwodu) może pojawić się kwestia określenia wartości nieruchomości nabytej przez małżonków, na której wspólnie ustanowili oni hipotekę. Problem ten niejednokrotnie był przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. W postanowieniu z dnia 13 marca 2020 r. o sygn. III CZP 64/19 SN uznał, że w sprawach dotyczących podziału majątku małżeńskiego wartość obciążenia hipotecznego co do zasady nie wpływa na wartość nieruchomości wspólnej przydzielonej w wyniku podziału jednemu z małżonków.
Sąd uznał, że przy sprzedaży nieruchomości to cena stanowi o jej wartości rynkowej, a obciążenie hipoteką wpływa jedynie na sposób zadysponowania tą ceną poprzez zapłatę długu w celu doprowadzenia do wygaśnięcia hipoteki.
Hipoteka ma charakter akcesoryjny, gdyż zabezpiecza wierzytelność i może istnieć w oderwaniu od osobistego zobowiązania do zaspokojenia wierzytelności także z innych składników majątku poza obciążoną nieruchomością. Sprzedaż obciążonej hipoteką nieruchomości nie ma więc znaczenia dla osobistej odpowiedzialności za dług.
Tym samym Sąd Najwyższy potwierdził wcześniejszą wykładnię dotyczącą określania wartości nieruchomości obciążonej hipoteką. Zgodnie z nią hipoteka obciążająca nieruchomość byłych małżonków nie ma wpływu na wartość rynkową nieruchomości, przyjmowaną przez sąd za podstawę ustalenia wysokości spłaty lub dopłaty należnej małżonkowi, który nie otrzymuje nieruchomości lub prawa do lokalu. Podział majątku wspólnego według sądu nie rzutuje bowiem na utrzymywanie się solidarnego i osobistego zobowiązania obojga małżonków do spłaty kredytu także po dokonaniu podziału majątku wspólnego.
SN przypomniał także jakie okoliczności są prawnie doniosłe przy oznaczaniu wartości nieruchomości. Wskazał, że ustalając wartość rynkową nieruchomości rzeczoznawca majątkowy uwzględnia w szczególności cel wyceny, rodzaj i położenie nieruchomości, przeznaczenie w planie miejscowym, stopień wyposażenia w urządzenia infrastruktury technicznej, stan jej zagospodarowania oraz dostępne dane o cenach, dochodach i cechach nieruchomości podobnych.
Jednocześnie sąd przypomniał, że możliwe jest dochodzenie między małżonkami roszczenia o zwrot kwoty zobowiązania zabezpieczonego hipoteką, spłaconego przez jednego z nich po uprawomocnieniu się postanowienia o podziale majątku wspólnego.
grudzień 2020
W literaturze prawniczej oraz judykaturze jako jedną z przesłanek formalnoprawnych dopuszczalności środka odwoławczego jest istnienie interesu prawnego w zaskarżeniu orzeczenia. W przypadku braku jego wykazania, środek odwoławczy podlega odrzuceniu, chyba że jego rozpoznanie jest uzasadnione ze względu na interes publiczny.
Przyjmuje się, że warunkiem udzielenia sądowej ochrony prawnej jest istnienie obiektywnej potrzeby jej uzyskania przez podmiot dochodzący swych praw, co określa się jako interes prawny. Inicjowanie postępowań cywilnych i podejmowanie czynności procesowych przez podmioty prywatne powinno być konfrontowane z tym, czy w konkretnym przypadku istnieje obiektywna potrzeba wszczęcia postępowania.
Kodeks postępowania cywilnego określa jednak, że wziąć udział w każdym stanie sprawy aż do zakończenia postępowania w drugiej instancji może zainteresowany. Zgodnie z art. 510 § 1 k.p.c., zainteresowanym jest każdy, czyich praw dotyczy wynik sprawy i jeżeli weźmie udział w sprawie, staje się jej uczestnikiem. W judykaturze pojęcie zainteresowanego ujmuje się szeroko. Przyjmuje się, że interes prawny w rozumieniu tego przepisu może być zarówno bezpośredni, jak i pośredni. W postanowieniu z dnia 25 września 2019 r. o sygn. III CZ 32/19 Sąd Najwyższy stwierdził, że szerokie ujęcie interesu prawnego jako przesłanki uzasadniającej przypisanie określonej osobie statusu zainteresowanego nie zwalania sądu od obowiązku dokonania oceny w okolicznościach faktycznych danej sprawy, kto jest oraz kto powinien być uczestnikiem postępowania. W ten sposób Sąd Najwyższy nakłada na sądy obowiązek oceny kwestii bycia zainteresowanym w kontekście każdej konkretnej sprawy.
W tej samej sprawie Sąd Najwyższy uściślił, że bank jako wierzyciel hipoteczny nie ma interesu prawnego we wzięciu udziału w sprawie o podział majątku wspólnego, jeżeli podział nieruchomości obciążonej hipotecznie następuje przez przyznanie jej jednemu z małżonków lub jeżeli dochodzi do podziału fizycznego tej nieruchomości.
KS
listopad 2020
Może zdarzyć się, że wkład wniesiony do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością należy do majątku wspólnego wspólnika i jego małżonka. W uchwale z dnia 7 lipca 2016 r. (sygn. akt III CZP 32/16), Sąd Najwyższy odpowiedział na pytanie, czy również udział w spółce objęty przez wspólnika wchodzi wówczas w skład majątku wspólnego małżonków.
We wskazanym orzeczeniu Sądu Najwyższy uznał, iż w przypadku, gdy wniesiony do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wkład (np. środki pieniężne) należał do majątku wspólnego wspólnika i jego małżonka, również udział w spółce objęty przez wspólnika wejdzie w skład tego majątku. SN opowiedział się więc za przeważającą w doktrynie i orzecznictwie koncepcją przynależności udziałów do majątku małżonków.
Wszelkie wątpliwości dotyczące przynależności danego przedmiotu należy bowiem rozstrzygać na korzyść majątku wspólnego. Domniemywa się, że przedmiot majątkowy nabyty przez jednego z małżonków w czasie trwania małżeńskiej wspólności majątkowej wchodzi w skład majątku wspólnego męża i żony. Należy zwrócić uwagę, że domniemanie to można obalić wykazując, że nabycie nastąpiło ze środków finansowych stanowiących majątek osobisty jednego z małżonków.
Z drugiej jednak strony, mimo że środki na objęcie udziałów w spółce z o.o. w takiej sytuacji pochodzą z majątku wspólnego, to jednak nabycia dokonuje tylko jeden z małżonków. W związku z tym wspólnikiem spółki staje się tylko ten małżonek, który uczestniczył w czynności dotyczącej nabycia.
Sąd Najwyższy oddzielił zatem prawa korporacyjne od praw majątkowych. Prawa korporacyjne (np. prawo głosu na zgromadzeniu wspólników) wchodzą w skład majątku osobistego małżonka będącego wspólnikiem, ponieważ to on objął udziały. Natomiast prawa majątkowe związane z udziałami (np. prawo do dywidendy) wejdą w skład majątku wspólnego małżonków.
Warto również zwrócić uwagę na wyrok wydany przez Sąd Najwyższy dnia 4 kwietnia 2019 r. w sprawie o sygn. III CSK 146/17. Rozstrzygnięto w nim, że zbycie udziałów w spółce (np. poprzez darowiznę) jest nieważne, jeśli drugi małżonek o tym nie wiedział. W ten sposób SN opowiedział się za ochroną interesów małżonka i potwierdził stanowisko doktryny, że umowa zbycia udziałów w spółce z o. o. zawarta bez zgody drugiego małżonka jest nieważna. Zgodnie z orzeczeniem SN, działania zmierzające do wyzbycia się udziałów lub przeniesienia na inną osobę działalności gospodarczej bez zgody i wiedzy małżonka nie znajdują prawnego uzasadnienia. Jednocześnie Sąd Najwyższy zauważył, że mimo że art. 17 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym ustanawia domniemanie, że dane wpisane do KRS są prawdziwe, to nie zapewnia ochrony nabywcy udziałów od nieuprawnionego. Przepis ten ustanawia bowiem jedynie domniemanie wzruszalne, które może być obalone.
KS
październik 2020
Zgodnie z art. 52 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. Przepis ten nie precyzuje jednak konkretnych sytuacji i powodów, które mogłyby zostać uznane przez sąd za ważne.
W wyroku z dnia 31 stycznia 2003 r. o sygn. IV CKN 1710/00 Sąd Najwyższy podkreślił rolę ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej. Ma ona na celu wzmocnienie rodziny oraz zapewnienie jej ustabilizowanej bazy materialnej i najpełniej realizuje zasadę równych praw obojga małżonków w dziedzinie stosunków majątkowych, stanowiących materialną podstawę funkcjonowania rodziny. Przez ważne powody, dające podstawę do zniesienia tej wspólności, sąd rozumie wytworzenie się takiej sytuacji, która w konkretnych okolicznościach faktycznych wywołuje stan pociągający za sobą naruszenie lub poważne zagrożenie interesu majątkowego jednego z małżonków i z reguły także dobra rodziny.
Jako przykłady zaistnienia tych ważnych powodów Sąd Najwyższy wypowiadał się wielokrotnie.
W wyroku z dnia 24 listopada 2017 r. o sygn. I CSK 118/17 jako jeden z takich powodów SN uznał separację między małżonkami. Sąd stwierdził, że długotrwała faktyczna separacja może usprawiedliwiać ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd, jeżeli ten stan rzeczy uniemożliwia współdziałanie w zarządzaniu majątkiem wspólnym, pociąga za sobą naruszenie lub poważne zagrożenie interesu majątkowego jednego z małżonków lub też skutkuje trwałym zerwaniem wszelkich stosunków majątkowych i brakiem możliwości podejmowania wspólnych decyzji gospodarczych.
Natomiast w wyroku z dnia 14 stycznia 2005 r. o sygn. III CK 112/04 Sąd Najwyższy stwierdził, że przesłanką zastosowania art. 52 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego może być trwałe zerwanie wszelkich stosunków majątkowych oraz brak możliwości podejmowania wspólnych decyzji gospodarczych.
W wyroku z dnia 15 października 1998 r. (I CKN 854/97) Sąd Najwyższy uznał, że wszczęcie postępowania karnego przeciwko jednemu z małżonków może stanowić ważny powód do zniesienia wspólności ustawowej.
W wyroku z dnia 10 lutego 1997 r. (sygn. I CKN 70/96) Sąd Najwyższy za ważny powód uzasadniający zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami uznał wytworzenie przez jednego z nich takiej sytuacji, w której dalsze trwanie wspólności zagraża interesom drugiego małżonka i dobru rodziny, co może mieć miejsce zwłaszcza wówczas, gdy jeden z małżonków trwoni wspólny dorobek lub wykazuje zupełną niegospodarność.
Przyjmuje się dopuszczalność uznania za "ważny powód" w rozumieniu art. 52 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego m.in. lekkomyślne zaciąganie przez jednego z małżonków długów podważających podstawę utrzymania rodziny. Jednocześnie sąd zaznaczył, że w takiej sytuacji ustalenia przez sąd wymaga zarówno element lekkomyślności, jak i zagrożenia bytu rodziny (II CRN 95/93 - Wyrok Sądu Najwyższego wyrok z dnia 17 września 1993 r.).
Należy pamiętać, że to zawsze do decyzji sądu rozpatrującego sprawę należy decyzja o uznaniu danych powodów za ważne. Nie ulega jednak wątpliwości, że orzecznictwo Sądu Najwyższego ma duży wpływ na orzekanie innych sądów.
KS
wrzesień 2020
Z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami powstaje wspólność majątkowa (ustawowa). Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wspólność ta obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich.
Co dzieje się w sytuacji, gdy w majątku wspólnym znajdują się udziały w spółce? Będą wtedy inaczej traktowane na gruncie stosunków majątkowych między małżonkami a inaczej w relacji między spółką a jej wspólnikami.
W postanowieniu z 31.01.2013 r., II CSK 349/12 Sąd Najwyższy wskazał, że udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nabyte przez jedno z małżonków za środki z majątku wspólnego wchodzą do tego majątku. Stanowisko takie akceptowane jest w piśmiennictwie i orzecznictwie. Zastrzega się jednakże, że skutkiem niespójności pomiędzy prawem handlowym a prawem rodzinnym jest trudność pogodzenia wynikającego z umowy spółki statusu wspólnika, przysługującego tylko małżonkowi nabywającemu udziały, z łącznym charakterem majątku małżeńskiego, do którego nabyte udziały wchodzą.
Sąd Najwyższy w powyższym postanowieniu wskazał, że należące do majątku wspólnego udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością co do zasady mogą być podzielone pomiędzy byłych małżonków, a więc także przypaść temu ze współuprawnionych, który nie był wspólnikiem. Przeszkodą do dokonania takiego podziału byłoby jedynie zawarcie w umowie spółki przewidzianego Kodeksie spółek handlowych zastrzeżenia ograniczającego lub wyłączającego wstąpienie do tej spółki współmałżonka w przypadku, gdy udziały są objęte wspólnością majątkową.
W rozpatrywanej sprawie sporne udziały zostały zbyte już po ustaniu wspólności ustawowej między stronami. Skuteczność tego rodzaju rozporządzenia powinna być według sądu przedmiotem oceny przeprowadzonej w postępowaniu o podział majątku. Konsekwencją ustalenia bezskuteczności rozporządzenia jest dokonanie podziału majątku tak, jak gdyby zbycie nie miało miejsca. Należy jednak zaznaczyć, że w stosunku do osób trzecich przyznanie w postanowieniu podziałowym składnika majątku, który został zbyty, wyznacza jedynie dla małżonka legitymację do podjęcia działań przeciw nabywcy, któremu ten składnik przypadł. Nie stanowi to natomiast wiążącego nabywcę tytułu przesądzającego prawo wskazanego w nim małżonka do zbytego składnika majątku.
Podsumowując, wykładnia Sądu najwyższego oznacza, że w przypadku, gdy wspólność majątkowa małżeńska ustanie lub zostanie zniesiona, część udziałów może trafić do tego z małżonków, który uprzednio nie miał formalnego statusu wspólnika. Stanie się tak np. w przypadku rozwodu. Oznacza to, że były małżonek może stać się wówczas wspólnikiem w spółce.
Aby uniknąć takich problemów w praktyce, możliwe jest uregulowanie kwestii małżeńskich w umowie spółki. Zgodnie z art. 1831 KSH umowa ta może ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie do spółki współmałżonka w przypadku, gdy udział lub udziały są objęte wspólnością majątkową małżeńską.
KS
sierpień 2020
Postępowania o podział majątku wspólnego i o dział spadku stanowią co do zasady dwa samodzielne postępowania. Mogą one być połączone wyłącznie na skutek częściowej tożsamości podmiotowej (np. w wyniku następstwa prawnego po zmarłym byłym małżonku) i tożsamości przedmiotowej. Tak wypowiedział się Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 13 stycznia 2016 r. V CSK 254/15.
Dział spadku i podział majątku wspólnego mogą być połączone w jednym postępowaniu, jeżeli cały majątek spadkowy lub poszczególne rzeczy wchodzące w jego skład stanowią współwłasność z innego tytułu niż dziedziczenie. Odpowiednie zastosowanie mają przy tym przepisy o zniesieniu współwłasności (art. 688 k.p.c., art. 567 § 3 k.p.c.).
Art. 689 k.p.c. zezwala na połączenie w jednym postępowaniu sprawy o dział spadku ze sprawą o zniesienie współwłasności i sprawą o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżonków. W wypadku gdy w skład spadku wchodzi udział spadkodawcy w majątku objętym małżeńską wspólnością ustawową, do dokonania działu spadku niezbędne jest połączone w tym samym postępowaniu przeprowadzenie podziału majątku wspólnego.
Inaczej będzie w sytuacji, gdy zapadł już prawomocny wyrok rozstrzygający o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o żądaniach zwrotu wydatków, nakładów i innych świadczeń z majątku wspólnego na majątek odrębny lub odwrotnie, albo że częściowy dział spadku nie dotyczy udziału spadkodawcy w majątku wspólnym.
Skład i wartość spadku podlegającego działowi oraz majątku wspólnego podlegającego podziałowi ustala sąd. Skład i stan ustalany jest według chwili jego otwarcia, a wartość według cen z chwili dokonywania działu.
Jednocześnie SN stwierdza, że dla połączenia spraw o dział spadku i podział majątku wspólnego ze sprawą o podział majątku spółki cywilnej brak jest samodzielnej podstawy normatywnej.
KS
lipiec 2020
Zgodnie z art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Aby aktywa nabyte podczas trwania małżeństwa zostały zaliczone do majątku osobistego musi zostać spełniona któraś z przesłanek zawartych w art. 33 KRiO. Jak zostało wskazane w wyroku SN z dnia 28 stycznia 2015 r., sygn.. II CSK 322/14 „nakłady z majątku wspólnego na majątek osobisty małżonka już w chwili ich dokonywania muszą powodować przymnożenie (zakup nowych składników, ulepszenie już istniejących) lub utrzymanie majątku osobistego małżonka.”
Przedmiotem ww. orzeczenia było zagadnienie jak należy rozliczyć koszty i korzyści wynikające z umowy leasingu z opcją zakupu przedmiotu tej umowy, w przypadku gdy umowa została zawarta przez jednego z małżonków w czasie obowiązywania wspólności majątkowej małżeńskiej, opłacanej w przeważającej części z majątku wspólnego.
Podział majątku wspólnego następuje przy uwzględnieniu jego wartości z dnia dokonywania podziału, ale według stanu istniejącego w chwili ustania wspólności majątkowej. We wspomnianym wyroku w chwili ustania wspólności majątkowej w skład wspólnego majątku wchodziło wynikające z umowy leasingu prawo użytkowania rzeczy oraz roszczenie o jej nabycie. Już po ustaniu wspólności roszczenie o zakup zostało przekształcone w prawo własności. Pomimo tego, że miało to miejsce już po ustaniu wspólności, powstałe prawo własności również należy traktować jako wspólne (wchodzące do majątku wspólnego). Sąd w uzasadnieniu zaznaczył, że późniejsze przekształcenie roszczenia nie zmieniło wspólnego charakteru praw majątkowych stron.
Podsumowując, zarówno prawa i obowiązki z umowy leasingu jak i wykupiony pojazd, nawet po ustaniu wspólnoty majątkowej, stanowią współwłasność małżonków.
czerwiec 2020
Zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych zbycie nieruchomości po upływie 5 lat podatkowych od nabycie/wybudowania nieruchomości nie stanowi źródła przychodu, a więc nie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym. Zasada ta jest stosunkowo prosta. Problemy interpretacyjne pojawiają się jednak gdy małżonkowie nabyli nieruchomość wspólnie, a po rozwodzie, w wyniku poddziału majątku, została ona przyznana jednemu z nich. Czy w takim przypadku sprzedać bez podatku można po 5 latach od nabycia wraz z małżonkiem, czy też od „nabycia do majątku osobistego” – po podziale majątku.
Powyższe wątpliwości rozwiał Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, wydając indywidualną decyzję podatkową z 6 sierpnia 2019 r. nr 0115-KDIT2-1.4011.224.2019.1.DW. Stwierdzono tam, iż datą nabycia, o której mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych jest nabycie do majątku wspólnego małżonków.
Organ powołał się na art. 10 ust. 6 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, stwierdzając, że w przypadku odpłatnego zbycia po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej nieruchomości, która została nabyta lub wybudowana w trakcie trwania tej wspólności, okres 5 lat liczy się od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie nieruchomości do majątku wspólnego małżonków lub ich wybudowanie w trakcie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej.
Należy pamiętać, że powyższe zasady mają zastosowanie tylko w przypadku zbycia nieruchomości, które nie nastąpiło w wykonaniu działalności gospodarczej. Jeżeli nieruchomość kupiliśmy jedynie dla osiągnięcia zysku (i nie służyła nam w celach mieszka nowych) lub, jeżeli dokonamy wielu tego typu transakcji w stosunkowo krótkim czasie, Urząd Skarbowy może uznać, że prowadzimy działalność gospodarczą w tym zakresie. W takim przypadku "zasada pięciu lat" nie będzie obowiązywać i zostaniemy obciążeni podatkiem dochodowym.
maj 2020
Zgodnie z art. 31 § 1 Kodeksu, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa. Obejmuje ona przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Takie przedmioty wchodzą do tzw. majątku wspólnego. Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Jednym z przedmiotów należących do majątku osobistego małżonków są powstałe w trakcie małżeństwa wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków.
W świetle art. 29 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa, w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka.
W takim razie nasuwa się pytanie, czy małżonek poniesie odpowiedzialność majątkową za zobowiązania podatkowe drugiego z małżonków powstałe po zawarciu małżeństwa, jeśli zaległości powstały na kilka lat przed zawarciem związku małżeńskiego?
Odpowiedzi na to pytanie udzielił Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji podatkowej o numerze 0111-KDIB3-1.4017.11.2019.1.KO. Podatnik, który zawarł związek małżeński bez rozdzielności podatkowej, kilka miesięcy później zakupił wraz z małżonką mieszkanie do majątku wspólnego. Żona Wnioskodawcy kilka lat wcześniej była członkiem zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. W związku z tą okolicznością wszczęto wobec niej dwa postępowania podatkowe w przedmiocie orzeczenia jej solidarnej odpowiedzialności podatkowej za zaległości powstałe przed zawarciem małżeństwa.
Wnioskodawca nie będzie odpowiadał za zobowiązania podatkowe swojej żony własnym majątkiem osobistym oraz majątkiem wspólnym, które powstały w wyniku solidarnej odpowiedzialności żony za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, jeśli zaległość powstała przed zawarciem małżeństwa. Oznacza to, że do przedmiotów majątkowych i praw należących do majątku wspólnego małżeńskiego Wnioskodawcy i jego żony nie będzie mogła zostać skierowana egzekucja służąca zaspokojeniu bądź zabezpieczeniu zobowiązań podatkowych obciążających jego żonę z tytułu solidarnej odpowiedzialności za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Dyrektor KIS stwierdził więc, że jeśli zaległość majątkowa powstała przed zawarciem małżeństwa, podatnik nie będzie odpowiadał za zobowiązania swojej żony majątkiem wspólnym ani osobistym. Nie musi martwić się o utratę mieszkania.
kwiecień 2020
W przypadku ogłoszenia upadłości dłużnika, jego majątek wchodzi do tak zwanej masy upadłościowej, z której następnie zaspokajają się wierzyciele. Jednak, jeżeli dłużnik pozostaje w związku małżeńskim a pomiędzy małżonkami istnieje wspólność majątkowa, powstaje pytanie co z majątkiem wspólnym. Czy on też trafia do masy upadłościowej czy też jest z niej wyłączony.
Sytuacja jest jasna, gdy małżonek-dłużnik prowadził działalność gospodarczą. Zagadnienia te reguluje wprost art. 124 ustawy prawo upadłościowe, który stanowi, że z dniem ogłoszenia upadłości między małżonkami powstaje rozdzielność majątkowa, majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny. Małżonek upadłego może w takiej sytuacji jedynie dochodzić należności z tytułu udziału w majątku wspólnym, zgłaszając tę wierzytelność sędziemu-komisarzowi. Oznacza to, ze interes wierzyciela jest traktowany priorytetowo względem interesu współmałżonka.
W doktrynie i orzecznictwie sporna była kwestia majątku wspólnego przy upadłości konsumenckiej, w której przytaczany powyżej art. 124 ustawy prawo upadłościowe stosuje się jedynie odpowiednio. Ostatecznie zagadnienie to rozstrzygnął Sąd Najwyższy uchwałą z dnia 16 grudnia 2019 r. (sygn. akt: III CZP 7/19), w której stwierdził, że przy upadłości konsumenckiej mają zastosowanie zasady ogólne, a więc:
Małżonek może zgłosić swoje żądania do należnej mu części majątku sędziemu-komisarzowi.
marzec 2020
Konkubinat nie został uregulowany w żadnym akcie prawnym, jednak ze względu na okoliczności wielokrotnie był definiowany na potrzeby konkretnych postępowań przed sądami. Uznaje się go za prawnie nieuregulowane wspólne życie dwóch osób, na które składają się więzi emocjonalne, fizyczne oraz ekonomiczne. Jednak bez względu na długość trwania związku czy inne czynniki, nie jest możliwe stosowanie do konkubinatu przepisów z zakresu małżeńskich stosunków majątkowych. W przeciwieństwie do nich, w konkubinacie nie występuje domniemanie współwłasności (wspólności rzeczy). Takie zastosowanie przepisów przez analogię, oznaczałoby zrównanie pod tym względem małżeństwa i konkubinatu. Ta kwestia została poruszona między innymi w wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 13 listopada 2019 r. o sygn. IX Ca 1195/19.
Zgodnie z powołanym orzeczeniem nie ma podstaw do stosowania w przypadku rozliczenia konkubinatu przepisów dotyczących małżeńskich stosunków majątkowych, nawet w drodze analogii ponieważ oznaczałoby to de facto zrównanie pod tym względem małżeństwa i konkubinatu - do czego nie ma prawnej podstawy. W szczególności zaś dlatego, że burzyłoby to ukształtowany system prawny, w którym konkubinat został świadomie uznany za nie podlegający regulacji przez przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Do rozliczeń majątkowych pomiędzy osobami pozostającymi w trwałym związku faktycznym, jeżeli nie istniał między stronami jakikolwiek stosunek umowny w tym zakresie, mogą mieć zastosowanie przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 Kodeksu Cywilnego). W takim przypadku należy wykazać wzbogacenie jednej ze stron oraz brak podstawy prawnej wzbogacenia.
Możliwe jest także wspólne nabycie rzeczy ruchomej, nieruchomości czy wspólne wzięcie kredytu. W takim przypadku partnerzy stają się współwłaścicielami. Nie ma tutaj znaczenia fakt pozostawania w konkubinacie. Każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności.
luty 2020
Dokonując podziału majątku, który był objęty wspólnością ustawową, Sąd może przyznać należące do tego majątku udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością byłemu małżonkowi niebędącemu wspólnikiem tylko za jego zgodą. Do powyższych wniosków doszedł Sąd Najwyższy w postanowieniu z 16 marca 2018 r. (sygn. akt: IV CSK 105/17).
Powyższa konstatacja dotyczy sytuacji, w której udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością zostały nabyte za środki należących do majątku wspólnego małżonków, ale tylko jeden z nich został wspólnikiem tej spółki. Taki stan rzeczy jest oczywiście możliwy, gdyż, jak stwierdził Sąd, należy wyraźnie odróżnić sferę majątkową od sfery korporacyjnej.
Sąd zauważył także, że małżonek nie będący dotąd wspólnikiem Spółki, może się nim stać na podstawie postanowienia sądu wydanego w sprawie o podział majątku wspólnego małżonków po ustaniu wspólności ustawowej. Nie można jednak uczynić kogoś wspólnikiem bez jego zgody. Wynika to z faktu, że zasada dobrowolności uczestnictwa odnosi się do wszystkich korporacji (zrzeszeń osób) - a korporacją, mimo wyraźnych elementów kapitałowych, jest również spółka z o.o.
Powyższy wywód został wsparty bogatym orzecznictwem Sądu Najwyższego, min. uchwałą Sądu Najwyższego z 7 lipca 2016 r., III CZP 32/16, postanowieniem z 23 listopada 2000 r., I CKN 950/98, czy wyrokami: z 20 maja 1999 r., I CKN 1146/97; z 5 października 2005 r., IV CK 99/05; z 21 stycznia 2009 r., II CSK 446/08.
W przedstawionej sytuacji na rzecz małżonka niebędącego wspólnikiem zamiast udziałów sąd przyzna spłatę (a więc pieniężną równowartość należnej mu części udziałów w Spółce). Oczywiście pod warunkiem, ze dany małżonek nie zgadza się na „wejście” do Spółki.
styczeń 2020
Często problemem spadkobierców przy dokonaniu działu spadku jest brak informacji o tym gdzie zmarły posiadał swoje rachunki bankowe. Z pomocą może przyjść w takiej sytuacji Centralna Centralnej informacja o rachunkach bankowych (funkcjonuje od 1 lipca 2016 roku). Wystarczy złożyć stosowny wniosek w dowolnym banku lub SKOK-u o udzielenie informacji i można uzyskać informację ze wszystkich banków i SKOK-ów. Usługa jest odpłatna, gdyż bank pobiera prowizję za udzielenie odpowiedzi. Wysokość prowizji różni się w zależności od banku.
grudzień 2019
Zgodnie z art. 43 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Jednak, jak mówi par. 2 tego artykułu, z ważnych powodów każdy z nich może żądać ustalenia udziałów z uwzględnieniem stopnia, w jakim strony przyczyniły się do jego powstania.
Jak stwierdził Sąd Najwyższy w swojej uchwale o sygn. III CZP 83/72 z dnia 22 listopada 1972 roku, żądanie z art. 43 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie ma charakteru majątkowego, ma natomiast na celu ukształtowanie odmiennego stosunku prawnego. Co za tym idzie, żądanie takie nie podlega przedawnieniu.
Konkluzje tę Sąd Najwyższy poparł też przepisami art. 220 i 1035 Kodeksu cywilnego, z których wynika, że do wspólności majątkowej mają zastosowanie przepisy o współwłasności, a te wyraźnie wykluczają przedawnienie roszczeń ją znoszących. Zgodnie natomiast z art. 567 Kodeksu postępowania cywilnego rozstrzyganie o nierównych udziałach jest częścią podziału majątku, zatem przepisy o przedawnieniu także nie mają tu zastosowania.
W konsekwencji małżonkowie mogą złożyć do sądu wniosek o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym bez ograniczenia czasowego, jednakże jedynie do momentu podziału majątku wspólnego.
listopad 2019
Najpopularniejszym spośród małżeńskich ustrojów majątkowych jest wspólność majątkowa. W ustroju tym funkcjonują jednocześnie trzy majątki: majątek osobisty żony, majątek osobisty męża i majątek wspólny. Rozróżnienie jakie przedmioty wchodzą do którego majątku bywa w niektórych sytuacjach problematyczne. Trudności może sprawiać ustalenie do którego z majątków wszedł przedmiot, który kupiono częściowo za pieniądze z majątku osobistego jednego z małżonków a częściowo z majątku wspólnego.
Zagadnienie to w przeszłości wielokrotnie poruszał Sąd Najwyższy z różnymi rezultatami. Ostatecznie 19 października 2018 r. Sąd Najwyższy wydał uchwałę w składzie trzech sędziów (sygn. akt: III CZP 45/18), w której opowiedział się za słusznością teorii zgodnie z którą „rzecz nabyta w trakcie trwania małżeństwa, w którym obowiązuje ustawowa wspólność majątkowa, w części ze środków pochodzących z majątku osobistego jednego z małżonków, a w części z ich majątku wspólnego, wchodzi do majątku osobistego małżonka i do majątku wspólnego małżonków w udziałach odpowiadających stosunkowi środków przeznaczonych z tych majątków na jej nabycie, chyba że świadczenie z majątku osobistego lub majątku wspólnego przekazane na nabycie rzeczy miało charakter nakładu, odpowiednio, na majątek wspólny lub osobisty”.
Dla przykładu, można wyobrazić siebie małżeństwo, Anię i Tomka, pomiędzy którymi panuje wspólność majątkowa. Ania otrzymała w spadku 300 000 zł (spadki i darowizny co do zasady wchodzą do majątku osobistego małżonka). Małżonkowie uzbierali wspólnie (z wynagrodzenia za pracę, które co do zasady wchodzi do majątku wspólnego) jeszcze 200 000 zł i za 500 000 zł kupili mieszkanie. Mieszkanie to będzie w 60% należało do Ani, a w 40% do obydwojga wspólnie. Jeżeli Ania i Tomek się rozwiodą i dojdzie do równego podziału majątku (co jest sytuacją najbardziej typową), to Ania będzie właścicielką 80% mieszkania, a Tomek 20% mieszkania.
Należy pamiętać, że uchwały Sądu Najwyższego nie są wiążące dla sądów, dlatego w poszczególnych sprawach mogą pojawić wyroki odmienne. Jednakże sytuacje takie są niezmiernie rzadkie, gdyż Sąd Najwyższy cieszy się wysokim autorytetem a jego wyroki i uchwały są uważane za cenne wskazówki interpretacyjne.
październik 2019
Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 7 czerwca 2019 roku (Sygn. akt V CZ 30/19)stwierdził, że jeżeli jeden z małżonków został skazany za znęcanie się nad rodziną to nie może domagać się takiego podziału nieruchomości, który doprowadziłby do sytuacji że stałby się sąsiadem swojej byłej już żony.
W opisywanej sprawie podział nieruchomości miał polegać na podziale wspólnego domu na 2 mieszkania (jedno dla żony a drugie dla męża). Poważny konflikt stron wynikający z faktu znęcania się uczestnika nad byłą żoną i małoletnimi dziećmi, co ustalono w procesie karnym, stanowi okoliczność uniemożliwiającą podział nieruchomości pomimo istnienia co do tego technicznych możliwości. Mimo że podział przedmiotu współwłasności jest ze swej istoty najwłaściwszym sposobem wyjścia ze współwłasności, to rozważeniu muszą podlegać wszystkie okoliczności, w tym ewentualna sprzeczność podziału ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem nieruchomości, gdyż w razie wyodrębnienia lokali powstanie konieczność współdziałania ich właścicieli w celu utrzymania części wspólnych budynku. Nakazuje to wnikliwe rozważenie, czy współwłaściciele będą w stanie ze sobą współpracować. W okolicznościach sprawy nie chodzi o typowy konflikt rozwiedzionych małżonków, lecz o skazanie uczestnika za znęcanie się nad wnioskodawczynią i małoletnimi dziećmi oraz za groźby karalne w stosunku do partnera wnioskodawczyni. Celem podziału jest przyznanie każdemu z właścicieli lokalu, w którym mógłby zamieszkać, bo takie jest społeczno-gospodarcze przeznaczenie nieruchomości. Dokonanie podziału przy założeniu sprzedaży lokalu przez jednego ze współwłaścicieli z powodu uzasadnionej obawy przed drugim współwłaścicielem zaprzecza takiemu przeznaczeniu.