Z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami powstaje wspólność majątkowa (ustawowa). Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wspólność ta obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich.
Co dzieje się w sytuacji, gdy w majątku wspólnym znajdują się udziały w spółce? Będą wtedy inaczej traktowane na gruncie stosunków majątkowych między małżonkami a inaczej w relacji między spółką a jej wspólnikami.
W postanowieniu z 31.01.2013 r., II CSK 349/12 Sąd Najwyższy wskazał, że udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nabyte przez jedno z małżonków za środki z majątku wspólnego wchodzą do tego majątku. Stanowisko takie akceptowane jest w piśmiennictwie i orzecznictwie. Zastrzega się jednakże, że skutkiem niespójności pomiędzy prawem handlowym a prawem rodzinnym jest trudność pogodzenia wynikającego z umowy spółki statusu wspólnika, przysługującego tylko małżonkowi nabywającemu udziały, z łącznym charakterem majątku małżeńskiego, do którego nabyte udziały wchodzą.
Sąd Najwyższy w powyższym postanowieniu wskazał, że należące do majątku wspólnego udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością co do zasady mogą być podzielone pomiędzy byłych małżonków, a więc także przypaść temu ze współuprawnionych, który nie był wspólnikiem. Przeszkodą do dokonania takiego podziału byłoby jedynie zawarcie w umowie spółki przewidzianego Kodeksie spółek handlowych zastrzeżenia ograniczającego lub wyłączającego wstąpienie do tej spółki współmałżonka w przypadku, gdy udziały są objęte wspólnością majątkową.
W rozpatrywanej sprawie sporne udziały zostały zbyte już po ustaniu wspólności ustawowej między stronami. Skuteczność tego rodzaju rozporządzenia powinna być według sądu przedmiotem oceny przeprowadzonej w postępowaniu o podział majątku. Konsekwencją ustalenia bezskuteczności rozporządzenia jest dokonanie podziału majątku tak, jak gdyby zbycie nie miało miejsca. Należy jednak zaznaczyć, że w stosunku do osób trzecich przyznanie w postanowieniu podziałowym składnika majątku, który został zbyty, wyznacza jedynie dla małżonka legitymację do podjęcia działań przeciw nabywcy, któremu ten składnik przypadł. Nie stanowi to natomiast wiążącego nabywcę tytułu przesądzającego prawo wskazanego w nim małżonka do zbytego składnika majątku.
Podsumowując, wykładnia Sądu najwyższego oznacza, że w przypadku, gdy wspólność majątkowa małżeńska ustanie lub zostanie zniesiona, część udziałów może trafić do tego z małżonków, który uprzednio nie miał formalnego statusu wspólnika. Stanie się tak np. w przypadku rozwodu. Oznacza to, że były małżonek może stać się wówczas wspólnikiem w spółce.
Aby uniknąć takich problemów w praktyce, możliwe jest uregulowanie kwestii małżeńskich w umowie spółki. Zgodnie z art. 1831 KSH umowa ta może ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie do spółki współmałżonka w przypadku, gdy udział lub udziały są objęte wspólnością majątkową małżeńską.
KS