Tag: majątek wspólny

  • Zróżnicowanie wymagań co do opisu roszczenia o zwrot nakładów przy podziale majątku wspólnego małżonków

    W uzasadnieniu postanowienia z dnia 21 grudnia 2022 r. (sygnatura I CSK 3142/22) Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na istniejące w polskim prawie zróżnicowanie wymagań co do opisu roszczenia o zwrot nakładów przy podziale majątku wspólnego małżonków – inne wymogi obowiązują w odniesieniu do roszczeń o zwrot nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty, a inne – znacznie bardziej rygorystyczne – do roszczeń o zwrot nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny.

    Przedmiotowym postanowieniem Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej wniesionej przez uczestnika postępowania w przedmiocie podziału majątku wspólnego. Uczestnik podnosił, iż skarga powinna zostać przyjęta do rozpoznania z uwagi na jej oczywistą zasadność. Argumentował, iż sąd merytorycznie rozpoznający przedmiotową sprawę błędnie orzekł o rozliczeniu nakładów z majątku wspólnego małżonków na wniesiony przez uczestnika wkład do spółki cywilnej (przekształconej następnie w spółkę jawną). Wnioskodawczyni zawarła we wniosku żądanie ¼ dochodu ze sprzedaży przedsiębiorstwa spółki i podtrzymywała to żądanie w toku postępowania. Zdaniem uczestnika, przedmiotowe żądanie nie powinno jednak zostać uwzględnione, gdyż nie czyniło zadość wynikającemu z art. 187 § 1 pkt 1 i 2 w zw. z art. 13 § 2 kodeksu postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.) wymogowi dokładnego określenia żądania.

    Sąd Najwyższy uznał przywołane powyżej twierdzenie uczestnika za bezpodstawne. Podkreślił, że zgodnie z art. 45 § 1 zd. 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.o.) każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty. Biorąc pod uwagę, iż skład i wartość majątku wspólnego podlegającego podziałowi są ustalane przez sąd z urzędu (zgodnie z art. 46 k.r.o. w zw. z art. 567 § 3 w zw. z art. 684 k.p.c.) oraz że wierzytelność o zwrot nakładów z majątku wspólnego do majątku osobistego wchodzi w skład majątku wspólnego, należy stwierdzić, że przedmiotowa wierzytelność o zwrot nakładów podlega przywołanej zasadzie dotyczącej ustalania przez sąd składu i wartości majątku wspólnego z urzędu. Wynika z tego, iż uczestnicy postępowania nie mają obowiązku formułować żądania rozliczenia wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty w sposób ścisły, przewidziany w art. 187 § 1 pkt 1 i 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. W utrwalonej praktyce orzeczniczej za wystarczające dla poparcia takiego żądania przyjmuje się wskazanie przez uczestnika postępowania na dokonanie określonego nakładu (w postaci pieniężnej lub rzeczowej) oraz wykazanie jego poczynienia. Wobec powyższego, opis roszczenia o zwrot przedmiotowych nakładów podlega znacznie mniej rygorystycznym wymaganiom niż opis roszczenia o zwrot nakładów poczynionych z majątku osobistego na majątek wspólny, do którego znajduje zastosowanie regulacja z art. 187 § 1 pkt 1 i 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c i które to roszczenie nie wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków.

    Sąd Najwyższy podkreślił, iż takie rozróżnienie wymagań obowiązujących dla rozliczenia nakładów przy podziale majątku wspólnego wyraża ideę ochrony majątku wspólnego, który został uszczuplony przez nakłady na majątek osobisty małżonka.

  • Brak katalogu ważnych powodów dla ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków

    W postanowieniu z dnia 22 listopada 2022 roku (sygn. I CSK 4075/22) Sąd Najwyższy stwierdził, że nie jest możliwe skatalogowanie ważnych powodów, które zgodnie z art. 43 § 2 k.r.o. muszą wystąpić, by można było ustalić nierówne udziały w majątku wspólnym małżonków. Zrekonstruowanie ważnych powodów w rozumieniu wspomnianego przepisu w przeważającym stopniu wiąże się bowiem z oceną okoliczności konkretnej sprawy.

    Przedmiotowym postanowieniem Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej wniesionej przez wnioskodawczynię, która domagała się uchylenia zaskarżonego postanowienia sądu II instancji oddalającego apelację w sprawie o podział majątku wspólnego oraz żądała zmiany tego rozstrzygnięcia poprzez ustalenie, że jej udział w majątku wspólnym wynosił 90%, zaś małżonka: 10%. Wnioskodawczyni podnosiła, że w sprawie występowały istotne zagadnienia prawne, a skarga kasacyjna była oczywiście uzasadniona.

    Sąd Najwyższy stwierdził, że skarga kasacyjna nie spełnia wskazanych w art. 3989 § 1 k.p.c. wymogów przyjęcia jej do rozpoznania. Sąd podkreślił, że w sprawie nie występowało istotne zagadnienie prawne, które byłoby objęte podstawami kasacyjnymi, jawiłoby się jako doniosłe z punktu widzenia rozstrzygnięcia sprawy i nie zostałoby dotąd rozwiązane w orzecznictwie.

    Najważniejszą kwestią w przedmiotowej sprawie było rozstrzygnięcie, czy wystąpiły ważne powody uzasadniające ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków. Zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie stanowiskiem Sądu Najwyższego nie jest jednak możliwe abstrakcyjne określenie katalogu rzeczonych ważnych powodów. Rekonstrukcji ważnych powodów należy dokonywać indywidualnie, w odniesieniu do konkretnej sprawy. Leży to więc w gestii sądu rozpoznającego merytorycznie daną sprawę, nie zaś sądu kasacyjnego. Dlatego w przedmiotowej sprawie Sąd Najwyższy uznał, że argumentacja wnioskodawczyni nie stanowi uzasadnienia wniesionej skargi kasacyjnej, ale jest wyłącznie polemiką ze stanowiskiem sądu drugiej instancji, a więc skarga kasacyjna nie może zostać rozpoznana.

  • Ważne powody

    Artykuł 43 § 2 Kodeksu rodzinnego- opiekuńczego w brzmieniu: „Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z takim żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji.”, od czasu wejścia w życie kodeksu, była nowelizowany tylko raz. Dzięki temu istnieje bogate orzecznictwo na temat tego artykułu oraz użytej w przepisie przesłanki „ważnych powodów”. Praktycznie corocznie Sąd Najwyższy wypowiada się na temat interpretacji tej przesłanki. Skarżący wielokrotnie dążyli do tego aby Sąd Najwyższy wypowiedział się co do możliwości skatalogowania przesłanek wynikających z art. 43 § 2, natomiast Sąd konsekwentnie odmawia zajęcia takiego stanowiska.

    W doktrynie wskazuje się iż przesłanka ważnych powodów z art. 43 § 2 nie jest tożsama z przesłanką z art. 52 § 1 k.r.o ( por. Partyk Aleksandra, „Nierówne udziały w majątku wspólnym ustala się tylko z ważnych powodów”, LEX/el. 2019), gdyż ma charakter bardziej restrykcyjny (por. Fras Mariusz (red.), Habdas Magdalena (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz., WKP, 2021).

    Z kolei w orzecznictwie ugruntowany jest pogląd głoszący że, sformułowanie ważnych powodów odnosi się do całości życia rodzinnego, stopnia wywiązywania się obowiązków rodzinnych, w szczególności niewywiązania się z nich oraz ewentualnych rażących zaniedbań wobec rodziny ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia V CSK 436/18, LEX nr 2642780). „Ważne powody” odnoszą się więc do aspektów etycznych, a nie gospodarczych i powinny być ocenienie w świetle zasad współżycia społecznego. W omawianym postanowieniu Sąd Najwyższy uznał, że powyższe sformułowanie należy zawsze oceniać w świetle konkretnej sprawy i jej okoliczności, co uniemożliwia skatalogowanie przesłanek. Z kolei w postanowieniu z dnia 27 lutego 2023 roku o sygn. akt: I CSK 3595/22, Sąd Najwyższy potwierdził dotychczasową linię orzeczniczą, jednocześnie wskazując, że użycie przez ustawodawcę klauzuli generalnej w niniejszym przepisie, niewątpliwie świadczy o zamiarze pozostawienia luzu decyzyjnego, pozwalającego na każdorazowe oceniania całokształtu danej sprawy.

  • Ważne powody dla nierównych udziałów w majątku wspólnym

    W wyrokiem z dnia 27 lutego 2023 r. o sygnaturze akt I CSK 3595/22 Sąd Najwyższy odniósł się do zagadnienia pojęcia „ważnych powodów” w kontekście art. 43 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Przepis ten stanowi, że z ważnych powodów każde z małżonków może żądać, aby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każde z małżonków przyczyniło się do powstania majątku, co stanowi wyjątek od zasady równych udziałów małżonków w majątku wspólnym.

    Wyrok zapadł na gruncie skargi kasacyjnej uczestnika na orzeczenie Sądu Okręgowego, który nie przychylił się do apelacji uczestnika żądającego ustalenia jego udziału w majątku wspólnym na 70% a jego małżonki na 30%. Jako istotne zagadnienie prawne, które wymaga rozstrzygnięcia, wskazał on potrzebę zdefiniowania przesłanki „ważnych powodów” przez wskazanie czy mają one wyłącznie charakter niemajątkowy, czy mogą być związane z różnicą w wykształceniu i przejawianiu aktywności zawodowej oraz powstanie majątku osobistego dzięki marce osobistej jednego z małżonków.

    Sąd Najwyższy uznał tak sformułowane pytania za zbyt szczegółowe, aby mogły mieć one walor dla rozwoju prawa. Sąd zwrócił uwagę, że art. 43 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego posługuje się klauzulami generalnymi i zwrotami niedookreślonymi w określonym celu – owe techniki stosowane w legislacji pozwalają sądom na bardziej elastyczną ocenę każdego przypadku, wynikającą z całokształtu sprawy, która nie może mieć jednak charakteru dowolnego. Z tego też powodu zdefiniowanie tej klauzuli generalnej nie jest możliwe. Jednakże można wskazać przesłanki wskazujące na zaistnienie ważnych powodów. Przykładowo, jest to stwierdzenie naruszenia zasad współżycia społecznego, które wyniknęło z czerpania przez małżonka korzyści z części majątku wspólnego, do której powstania się nie przyczynił. Jest to również naganne postępowania małżonka, przeciwko któremu skierowane jest żądania, które przejawia się w rażącym lub uporczywym nieprzyczynianiu się do powstania majątku wspólnego stosownie do sił i możliwości zarobkowych.

    Tak więc, oprócz ważnych powodów przesłanką do wniesienia żądania określonego w  art. 43 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jest rzeczywiste przyczynianie się małżonków do majątku osobistego w różnym stopniu. Samo pojęcie przyczyniania się nie ma charakteru czysto majątkowego – także przyczynianie się do wychowania dzieci i praca poświęcona gospodarstwu domowemu powinny być brane pod uwagę przy ocenie tej materii. Istotną kwestią jest także sposób wydatkowania majątku wspólnego, np. marnotrawienie majątku wspólnego. Różny stopień przyczyniania się do powstania tego majątku ma znaczenie, jeżeli różnica ta jest istotna i wyraźna.

    Sąd Najwyższy na koniec podkreślił, że skarżący nie sprostał wymaganiom skargi kasacyjnej, bowiem nie wykazał, że orzeczenie Sądu Okręgowego zapadło z rażącym naruszeniem przepisów prawa, a więc skarga nie zasługuje na rozpoznanie. Ponadto przypomniał, że nie jest sądem trzeciej instancji.

  • Nakłady z majątku osobistego na majątek osobisty współmałżonka

    Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 3 kwietnia 1970 r. o sygn. akt III CRN 90/70 rozstrzygnął, w jaki sposób należy dokonywać rozliczenia nakładów poczynionych z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty drugiego małżonka.

    Postanowienie zostało wydane w związku ze wnioskiem byłej małżonki o podział majątku wspólnego nabytego w trakcie trwania małżeństwa. Zdaniem wnioskodawczyni do majątku wspólnego wszedł jej wkład gotówkowy w kwocie 20 000 zł, który przekazała swojemu byłemu mężowi jeszcze przed zawarciem małżeństwa. Wkład ten miał być przeznaczony na zakup nieruchomości. Sąd pierwszej instancji przychylił się do argumentacji wnioskodawczyni i w wyroku o podziale majątku wspólnego zasądził kwotę 20 000 zł od byłego męża na jej rzecz.

    Sąd drugiej instancji oddalił rewizję – środek odwoławczy wówczas przysługujący uczestnikom, wniesioną przez wnioskodawczynię i jej byłego męża od postanowienia sądu pierwszej instancji. Następnie Prokurator Generalny wniósł rewizję nadzwyczajną, domagając się uchylenia postanowienia sądu drugiej instancji w zakresie w jakim oddalało ono rewizję uczestnika – byłego męża wnioskodawczyni oraz uchylenia postanowienia sądu pierwszej instancji w części w jakiej ustalało wniesienie przez wnioskodawczynię do majątku wspólnego kwoty 20 000 zł i w jakiej zasądzało od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwotę z tytułu zwrotu nakładów z majątku odrębnego wnioskodawczyni na majątek odrębny uczestnika.

    Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że art. 45 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego normuje jedynie obowiązek wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty współmałżonka oraz prawo żądania zwrotu nakładów poczynionych z majątku osobistego na majątek wspólny. Przepis ten nie reguluje natomiast wyrównywania nakładów poczynionych z majątku osobistego jednego małżonka na majątek osobisty drugiego. Możliwe jest żądanie zwrotu tych nakładów, jednakże problematyki tej nie reguluje kodeks rodzinny i opiekuńczy. Zwrot nakładów poczynionych z własnego majątku osobistego na majątek osobisty współmałżonka podlega zatem normom prawa cywilnego w części materialnej, a w części procesowej – postępowania cywilnego. W konsekwencji w omawianych sprawach należy wnieść powództwo o zasądzenie wskazanej kwoty tytułem zwrotu nakładów poczynionych na majątek osobisty pozwanego z własnego majątku osobistego. Ponadto, okoliczność ta musi być należycie udowodniona, ponieważ to na powodzie spoczywa ciężar dowodu.

  • Zbycie rzeczy wchodzącej w skład majątku wspólnego małżonków dokonane po rozwodzie, a przed podziałem majątku

    Polski system prawa rodzinnego przewiduje trzy podstawowe rodzaje ustrojów majątkowych, jakie mogą powstać między małżonkami. Pierwszym z nich jest tzw. wspólność ustawowa regulowana w przepisach art. 31-46 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1359)., w której to składniki majątku znajdującego się we własności małżonków podlegają stosownej klasyfikacji do jednej z trzech kategorii takich jak: majątek wspólny, majątek osobisty męża oraz majątek osobisty żony. Drugim rozwiązaniem, jakie przewidział ustawodawca, jest tzw. umowny ustrój majątkowy (art. 47-50(1) k.r. i o.). W tym przypadku małżonkowie na mocy zawartej umowy dokonują rozszerzenia bądź ograniczenia zasad wspólności ustawowej (w granicach, na jakie przyzwala ustawa) lub też podejmują decyzję o przeprowadzeniu rozdzielności majątkowej (w tym w wariancie rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków). Trzecią z opcji nadania kształtu majątkowej relacji małżonków jest już sama rozdzielność majątkowa dokonywana w ramach tzw. przymusowego ustroju majątkowego (art. 52-54 k.r. i o.). Do takiej sytuacji dochodzi jedynie w konsekwencji wydania przez sąd orzeczenia wskutek żądania wysuniętego przez jednego z małżonków, alternatywnie także w rezultacie ogłoszenia upadłości jednego z małżonków lub ubezwłasnowolnienia go, a dodatkowo również w momencie ogłoszenia separacji lub separacji.

    Po powstaniu rozdzielności majątkowej może powstać potrzeba dokonania podziału powstałego wcześniej majątku wspólnego małżonków. Zgodnie z regulacją prawa cywilnego do postępowanie takiego stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku (art. 567 § 3 i oraz art. 688 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1805 z późn. zm.)), które to z kolei nakierowują organ stosujący prawo do odpowiedniego stosowania w kwestiach przezeń nieuregulowanych przepisów o procedurze przeprowadzanej w ramach zniesienia współwłasności. W efekcie sąd dokonujący podziału majątku wspólnego rozstrzyga o wzajemnych roszczeniach małżonków z tytułu posiadania i używania składników majątku wspólnego, pobranych pożytków i przychodów, poczynionych nakładów i spłaconych długów.

    Ciekawym zagadnieniem związanym z zarysowaną wyżej sytuacją jest bez wątpienia przypadek, w którym to jeden z małżonków po orzeczeniu rozwodu przez właściwy sąd okręgowy, a jeszcze przed dokonaniem podziału majątku wspólnego przez właściwy sąd rejonowy, dokona zbycia rzeczy z majątku wspólnego. Orzecznictwo, jakie wykształciło się w kontekście niniejszego problemu, przewiduje zasadę, iż po ustaniu wspólności ustawowej rozporządzenie przez jednego z małżonków (byłych małżonków) udziałem w przedmiocie należącym do majątku wspólnego wymaga zgody byłego współmałżonka. Przyjmuje się jednocześnie, że przy jej braku rozporządzenie jest bezskuteczne wobec małżonka, który zgody nie wyraził. Faktycznie sytuacja taka rodzi problem tej natury, iż sąd przy uznaniu rozporządzenia za bezskuteczne w stosunku do drugiego byłego małżonka, winien jest dokonać podziału majątku wspólnego tak, jakby rozporządzenia tego nie było. Organ zobligowany jest wziąć pod uwagę stan tego przedmiotu z chwili ustania wspólności ustawowej, określić jego wartość według jego wartości rynkowej z chwili orzekania i dokonać stosownych rozliczeń między małżonkami. Wysnute powyżej wnioski są głównie przedmiotem rozważań judykatury, a jednym ze stosunkowo nowszych orzeczeń związanych z poruszaną tematyką jest postanowienie SN z 16.04.2014 r., V CSK 315/13. Niezaprzeczalnie uwagę zwraca fakt, iż bezprawne rozporządzenie składnikiem majątku wspólnego rozwiedzionego małżonka dokonane przed podziałem majątku wspólnego skutkuje nie tyle nieważnością dokonanej czynności prawnej, ile inną sankcją w postaci bezskuteczności względem drugiego z rozwiedzionych małżonków. Ma to na celu ochronę interesu majątkowego takiego małżonka oczekującego na sprawiedliwy podział dotychczasowego majątku wspólnego. Realizuje to niewątpliwie znaną prawu cywilnemu dyrektywę przestrzegania zasad współżycia społecznego. Można jednak zastanawiać się nad tym, czy wprowadzenie sankcji nieważności dokonanej czynności prawnej nie byłoby bardziej przejrzyste dla adresatów prawa i nie ułatwiłoby samej procedury podziału majątku.

  • Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2009 r. (sygn. akt II CSK 446/08) – akcje imienne nabyte ze środków wchodzących do majątku wspólnego

    Kodeks rodzinny i opiekuńczy wskazuje które przedmioty majątkowe w trakcie trwania małżeńskiej wspólności majątkowej wchodzą do odpowiednich majątków: majątku wspólnego albo któregoś z majątków osobistych małżonków. Artykuł 32 k.r.o. mówi, że dorobkiem małżonków (a więc ich majątkiem wspólnym) są przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. W szczególności dorobek małżonków stanowią: pobrane wynagrodzenie za pracę oraz za inne usługi świadczone osobiście przez któregokolwiek z małżonków, dochody z majątku wspólnego, jak również z odrębnego majątku każdego z małżonków (art. 32 § 2 k.r.o.). Należy mieć na uwadze, że wskazany katalog przedmiotów majątkowych należących do dorobku małżonków jest tylko przykładowy – wskazuje na to użycie słowa „w szczególności”. W majątku wspólnym małżonków mogą się więc znaleźć takie przedmioty majątkowe, które nie zostały wymienione w paragrafie 2 tego artykułu, a zostały nabyte w trakcie trwania wspólności ustawowej. W przeciwieństwie do katalogu zawartego w art. 32 k.r.o., art. 33 k.r.o. wyczerpująco reguluje katalog przedmiotów majątkowych wchodzących w skład majątku osobistego każdego z małżonków.

    Kwestią sporną w doktrynie i orzecznictwie było zakwalifikowanie do którego z majątków wchodzą akcje imienne nabyte przez jednego z małżonków ze środków pochodzących z majątku wspólnego – do majątku wspólnego czy do majątku odrębnego małżonka. Koncepcji prezentowanych w doktrynie i orzecznictwie było kilka. Pierwsza z nich mówiła, że akcje nabyte ze środków majątku wspólnego wchodzą do majątku odrębnego małżonka, a opierała się na założeniu niezbywalności praw korporacyjnych. Druga z nich przewidywała, że takie akcje należałyby do odrębnej masy majątkowej, która wprost nie została przewidziana w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Trzecia z nich wskazuje, że jeśli doszło do nabycia akcji z majątku wspólnego małżonków, to akcjonariuszami są oboje małżonkowie.

    W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2009 r. (sygn. akt II CSK 446/08), Sad Najwyższy odrzucił wspomniane wyżej koncepcje, argumentując że: pierwsza z nich prowadziłaby do uszczuplenia majątku wspólnego małżonków; druga z nich przewidywała odrębną masę majątkową nieprzewidzianą w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym; trzecia z nich przeczy przepisom prawa handlowego, bo akcjonariuszem może być tylko małżonek uczestniczący w czynności prawnej i nabywający akcję. Sąd Najwyższy wskazał, że „przedmiotem majątku wspólnego mogą być, zdaniem Sądu Najwyższego tylko prawa (obowiązki) o charakterze majątkowym, natomiast prawa korporacyjne wykonuje tylko małżonek nabywca udziału”.

    Sąd Najwyższy wskazał, że przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego a także Kodeksu spółek handlowych nie regulują bezpośrednio tej kwestii. Rozważając dalej tę kwestię, Sąd podkreślić, że „zgodnie z art. 32 § 1 k.r. i op. (w brzmieniu obowiązującym do dnia 19 stycznia 2005 r.) do majątku wspólnego należą przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Dla wejścia do majątku wspólnego ma jedynie znaczenie czas nabycia praw majątkowych. Jeśli środki na nabycie pochodzą z majątku wspólnego, nie ma też znaczenia, czy stroną czynności prawnej, której skutkiem jest nabycie składnika majątku wspólnego są oboje małżonkowie, czy tylko jeden z małżonków”. Do tego, każdy z małżonków może samodzielnie wykonywać zarząd majątkiem wspólnym, a jedynie do czynności przekraczających zwykły zarząd potrzebna jest zgoda drugiego małżonka w formie wymaganej dla danej czynności (art. 36 k.r.o.). W tym wypadku nabycia akcji nie jest czynnością przekraczającą zwykły zarząd.

    Biorąc pod uwagę powyższe, Sąd Najwyższy dopuścił więc możliwość rozdzielenia sfery zewnętrznej (czyli stosunków między akcjonariuszami a spółką) od stosunków wewnętrznych (między współmałżonkami).  W efekcie, Sąd jednoznacznie przesądził, że akcje nabyte przez małżonka ze środków pochodzących z majątku wspólnego wchodzą w skład tego majątku, a akcjonariuszem staje się tylko małżonek uczestniczący w tej czynności.

  • Zwrot wydatków i nakładów przed i po podziale majątku wspólnego

    Zasady dokonywania przez małżonków rozliczeń z tytułu wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątki osobiste każdego z nich oraz poczynionych z majątków osobistych na majątek wspólny reguluje art. 45 k.r.o. Jak stanowi ustawa, każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Małżonek może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można jednak żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności

    Zgodnie z art. 45 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego. Sąd może jednakże nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny. Zgodnie z Wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 5 grudnia 2012 roku (o sygn. akt I ACa 589/12) „Dobro rodziny, o którym mowa w art. 45 § 2 k.r.o. rozumieć należy szeroko i interpretować zgodnie z celem powołanego przepisu. Celem tym jest doprowadzenie do dokonania w jednym postępowaniu kompleksowego rozliczenia kwestii majątkowych między byłymi małżonkami.”. B. Kubica wskazuje również, że „W piśmiennictwie trafnie podkreśla się, że oceniając przesłankę dobra rodziny, sąd powinien badać sytuację konkretnej rodziny, a zatem nie jest możliwe określenie ogólnych kryteriów, które pozwalają na wcześniejsze rozliczenia. W praktyce przykładem wystąpienia możliwości stosowania art. 45 § 2 k.r.o. jest sytuacja, w której po dokonaniu odpowiednich wydatków czy nakładów pożycie małżeńskie uległo rozkładowi” (B. Kubica [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2021, art. 45.). Warto również podkreślić, że nie jest dopuszczalne wcześniejsze dokonanie rozliczeń w drodze zawarcia przez małżonków stosownej umowy, co wynika ze szczególnego charakteru tego przepisu i wyłącznego uprawnienia sądu do oceny przesłanki „dobra rodziny”.

    Jak pisze S. Madaj(Madaj, Postępowanie nieprocesowe…, s. 128) biorąc pod uwagę powyższe,możemy uznać a contrario, że nie ma możliwości zwrotu późniejszego, czyli takiego który miałby nastąpić po podziale majątku wspólnego. Stanowisko to podziela orzecznictwo – w postanowieniu z 2.02.2005 r., IV CK 454/04, Sąd Najwyższy stwierdził, że „po zapadnięciu prawomocnego postanowienia o podziale majątku wspólnego nie można już dochodzić roszczeń z tytułu zwrotu nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny oraz majątku wspólnego na majątek odrębny”.

    Zagadnienie wcześniejszego zwrotu pozostaje przedmiotem sporu w doktrynie. W myśl poglądu A. Szpunara, „zwrot ten możliwy jest tylko w czasie od chwili ustania wspólności majątkowej do czasu dokonania podziału majątku wspólnego” (A. Szpunar, O szkodzie wyrządzonej przez jednego z małżonków w majątku wspólnym, Prawo Asekuracyjne 1998, nr 2, s. 17 i n.). Drugie stanowisko zwraca uwagę na to, że „w art. 45 § 2 k.r.o. umieszczono klauzulę generalną dobra rodziny i z tego względu nie należy zamykać definitywnie drogi do jeszcze wcześniejszego nakazania zwrotu i w szczególnych wypadkach opowiedzieć się należy za możliwością sądowego nakazania zwrotu także w czasie trwania wspólności” (por. T. Sokołowski, Szkoda wyrządzona przez małżonka w majątku wspólnym, Prawo Asekuracyjne 1998, nr 3, s. 45 i n.). Na poprawność takiej wykładni wskazuje to, że zniesienie wspólności może być sprzeczne z dobrem rodziny, jeśli tylko jedno z małżonków pracuje zawodowo, a drugie zajmuje się wychowywaniem dzieci i prowadzeniem domu. W takim wypadku zwrot nakładu do majątku wspólnego może pozytywnie wpłynąć na sytuacje rodziny, jednocześnie nie wyłącza korzyści wynikających z ustroju wspólności majątkowej. Ważne jest, aby nakazanie zwrotu z majątku osobistego nakładów lub wydatków miało miejsce bez zbędnej zwłoki, gdyż może się zdarzyć, że majątek ulegnie nie dającemu się przewidzieć pomniejszeniu.

    Żądanie wcześniejszego zwrotu poczynionych nakładów i wydatków rozpoznawane jest wyłącznie w trybie procesowym. Wynika to z tego, że w Kodeksie postępowania cywilnego nie ma przepisu, który wskazywał by na możliwość rozpoznawania tego rodzaju spraw w trybie nieprocesowym. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z 12 kwietnia 2000 r. (IV CKN 27/2000) tryb procesowy właściwy jest również wtedy, gdy po ustaniu współwłasności majątkowej nie istnieje wspólny majątek jako obiekt podziału.

  • Dzielenie się majątkiem wspólnym w czasie trwania wspólności majątkowej

    Co do zasady w okresie trwania wspólności majątkowej istnieje zakaz dokonywania podziału majątku wspólnego. Najpierw musi zostać wprowadzona rozdzielność majątkowa. Zgodnie bowiem z art. 35 krio w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.

    Dlatego słuszny jest pogląd wyrażony w wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 7 października 2020 r. (V ACa 380/20) iż „nieuzasadniony jest pogląd dopuszczający zawieranie bez ograniczeń umów przesuwających między majątkami małżonków określonych składników majątkowych. Umowy takie, jako zmierzające do obejścia prawa, tj. przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego regulujących umowne ustroje majątkowe, należałoby uznać za nieważne (art. 58 § 1 k.c.).„

  • Wynagrodzenie za korzystanie z majątku wspólnego

    Między byłymi małżonkami może dochodzić do konfliktów na tle korzystania z poszczególnych przedmiotów należących do majątku wspólnego. W postanowieniu z dnia 5 marca 2021 r. (IV CSKP 30/21) Sąd Najwyższy potwierdził, że „małżonek pozbawiony przez drugiego małżonka możliwości korzystania ze składników majątku wspólnego może w sprawie o jego podział po ustaniu wspólności majątkowej dochodzić roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z tych składników przez drugiego małżonka ponad przysługujący mu udział, jeżeli przejawiał wolę korzystania z nich w czasie trwania wspólności (art. 46 k.r.o. w związku z art. 1035 oraz art. 206, 224 § 1 i art. 225 k.c.). W szczególnych okolicznościach wynagrodzenie to może być obniżone na podstawie art. 5 k.c.”. Co jest istotne zdaniem sądu konieczne jest przejawienie chęci korzystania z konkretnych składników majątku. Jeżeli się tego nie uczyni nie można dochodzić wynagrodzenia post factum.