Tag: nakłady

  • Rozliczenie nakładów pomiędzy majątkami osobistym i wspólnym

    Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2024 r. (III CZ 279/23)
    roszczenie o zwrot nakładów z majątku wspólnego na osobisty i odwrotnie (art. 45 k.r.o.), chociaż na podstawie art. 45 § 2 k.r.o. i art. 567 § 1 k.p.c. jest rozstrzygane w postępowaniu nieprocesowym, podlega regułom właściwym dla roszczenia procesowego o zapłatę. Dotyczy to także orzekanego z urzędu zwrotu nakładów na majątek osobisty z majątku wspólnego (art. 45 § 1 zdanie 1 k.r.o.). Zatem sąd ustala wartość nakładów tylko przesłankowo, a nie w wyodrębnionym rozstrzygnięciu, w celu zasądzenia odpowiedniej sumy od małżonka wzbogaconego. W obydwu przypadkach drugiemu małżonkowi (zubożonemu) co do zasady przysługuje połowa wartości nakładów. Wspólna wierzytelność o zapłatę wartości nakładów z majątku wspólnego na osobisty z chwilą ustania wspólności dzieli się równo między małżonków (art. 379 k.c.), a tym samym w połowie wygasa (nie można być swoim własnym dłużnikiem). W przypadku nakładu z majątku osobistego na wspólny obydwoje małżonkowie także po połowie powinni zwrócić nakład, czyli małżonkowi, który dokonał nakładu, przysługuje od drugiego połowa wartości nakładu.

  • Nakłady pomiędzy majątkami osobistymi małżonków

    Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2024 r. (I CSK 3041/23) na podstawie art. 45 § 2 k.r.o. i art. 567 § 1 k.p.c. w postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd rozstrzyga także o roszczeniach z tytułu nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty i odwrotnie. W postępowaniu o podział majątku wspólnego w ogóle nie rozpoznaje się roszczeń o zwrot nakładu z majątku osobistego na osobisty drugiego małżonka. Jednak dotyczy to tylko nakładów dokonywanych wprost z majątku osobistego na osobisty.

  • Budowa budynku na działce żony

    Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2023 r. (I CSK 6372/22), w sytuacji, w której w czasie trwania małżeństwa ze środków majątku wspólnego wzniesiony został na nieruchomości stanowiącej majątek osobisty jednego z małżonków budynek, drugi z małżonków może żądać przeniesienia na swoją rzecz własności tej nieruchomości w części odpowiadającej jego udziałowi w majątku wspólnym.

    Roszczenie o wykup może realizować także w postępowaniu o podział majątku wspólnego jako sposób rozliczenia nakładów. Przyjmuje się ponadto, że o roszczeniu o wykup w postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd może orzec nie tylko postanowieniem końcowym, ale także w postanowieniu wstępnym (ds. 318 w zw. z ds. 13 § 2 k.p.c.), względnie w postanowieniu częściowym (ds. 317 w zw. z ds. 13 § 2 k.p.c.).

    Przy czym sąd może rozliczyć nakład z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków w drodze realizacji roszczenia o wykup wyłącznie na wniosek jednego z małżonków. Nie jest jednak związany takim wnioskiem i może w inny sposób, tj. przez zasądzenie odpowiedniej kwoty, rozliczyć dany nakład.

  • Zróżnicowanie wymagań co do opisu roszczenia o zwrot nakładów przy podziale majątku wspólnego małżonków

    W uzasadnieniu postanowienia z dnia 21 grudnia 2022 r. (sygnatura I CSK 3142/22) Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na istniejące w polskim prawie zróżnicowanie wymagań co do opisu roszczenia o zwrot nakładów przy podziale majątku wspólnego małżonków – inne wymogi obowiązują w odniesieniu do roszczeń o zwrot nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty, a inne – znacznie bardziej rygorystyczne – do roszczeń o zwrot nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny.

    Przedmiotowym postanowieniem Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej wniesionej przez uczestnika postępowania w przedmiocie podziału majątku wspólnego. Uczestnik podnosił, iż skarga powinna zostać przyjęta do rozpoznania z uwagi na jej oczywistą zasadność. Argumentował, iż sąd merytorycznie rozpoznający przedmiotową sprawę błędnie orzekł o rozliczeniu nakładów z majątku wspólnego małżonków na wniesiony przez uczestnika wkład do spółki cywilnej (przekształconej następnie w spółkę jawną). Wnioskodawczyni zawarła we wniosku żądanie ¼ dochodu ze sprzedaży przedsiębiorstwa spółki i podtrzymywała to żądanie w toku postępowania. Zdaniem uczestnika, przedmiotowe żądanie nie powinno jednak zostać uwzględnione, gdyż nie czyniło zadość wynikającemu z art. 187 § 1 pkt 1 i 2 w zw. z art. 13 § 2 kodeksu postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.) wymogowi dokładnego określenia żądania.

    Sąd Najwyższy uznał przywołane powyżej twierdzenie uczestnika za bezpodstawne. Podkreślił, że zgodnie z art. 45 § 1 zd. 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.o.) każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty. Biorąc pod uwagę, iż skład i wartość majątku wspólnego podlegającego podziałowi są ustalane przez sąd z urzędu (zgodnie z art. 46 k.r.o. w zw. z art. 567 § 3 w zw. z art. 684 k.p.c.) oraz że wierzytelność o zwrot nakładów z majątku wspólnego do majątku osobistego wchodzi w skład majątku wspólnego, należy stwierdzić, że przedmiotowa wierzytelność o zwrot nakładów podlega przywołanej zasadzie dotyczącej ustalania przez sąd składu i wartości majątku wspólnego z urzędu. Wynika z tego, iż uczestnicy postępowania nie mają obowiązku formułować żądania rozliczenia wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty w sposób ścisły, przewidziany w art. 187 § 1 pkt 1 i 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. W utrwalonej praktyce orzeczniczej za wystarczające dla poparcia takiego żądania przyjmuje się wskazanie przez uczestnika postępowania na dokonanie określonego nakładu (w postaci pieniężnej lub rzeczowej) oraz wykazanie jego poczynienia. Wobec powyższego, opis roszczenia o zwrot przedmiotowych nakładów podlega znacznie mniej rygorystycznym wymaganiom niż opis roszczenia o zwrot nakładów poczynionych z majątku osobistego na majątek wspólny, do którego znajduje zastosowanie regulacja z art. 187 § 1 pkt 1 i 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c i które to roszczenie nie wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków.

    Sąd Najwyższy podkreślił, iż takie rozróżnienie wymagań obowiązujących dla rozliczenia nakładów przy podziale majątku wspólnego wyraża ideę ochrony majątku wspólnego, który został uszczuplony przez nakłady na majątek osobisty małżonka.

  • Nakłady na majątek osobisty małżonka w perspektywie podziału majątku wspólnego.

    Kwestią nakładów na majątek osobisty małżonka zajął się Sąd Najwyższy (Postanowienie Sądu Najwyższego I CSK 3142/22 z dnia 21 grudnia 2022 r.).

    Wciąż najczęściej wybieranym rozwiązaniem, jeżeli chodzi o formę ustroju majątkowego małżonków, jest wspólność majątkowa. Jest to w pewnym sensie rozwiązanie preferowane przez ustawodawcę, uregulowane jako podstawowe i w pewnym sensie preferowane przez niego.

    Wspólność majątkowa raz ustanowiona, nie musi trwać już jednak zawsze. Zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, może zostać ona zniesiona w różny sposób, np. poprzez wprowadzenie przez małżonków umownego ustroju majątkowego już w czasie trwania małżeństwa, poprzez wprowadzenie przymusowej rozdzielności majątkowej czy przez sąd na wniosek któregokolwiek z małżonków z ważnych powodów. Ustanie wspólności majątkowej powoduje także orzeczenie separacji lub rozwodu.

    W momencie ustania wspólności majątkowej, zgodnie z art. 45 §1 i 2 k.r. i. o., przy podziale majątku wspólnego należy dokonać rozliczeń między małżonkami, tak aby uwzględnić wkłady małżonków na poczet majątku wspólnego. Z pewnością nie budzi do wątpliwości. Jednakże, podkreślić należy, że takiego rodzaju rozliczeń należy dokonać w drugą stronę. Wziąć należy pod uwagę przyrosty majątku osobistego małżonka, kosztem majątku wspólnego.

    Tytułem zobrazowania twierdzenia Sądu w drodze prostego przykładu:

    Jeżeli żona posiada mieszkanie przed ślubem (czyli posiada je w majątku osobistym), ale po ślubie dokona jego remontu z pieniędzy zarobionych przez nią i męża, w przypadku podziału majątku wspólnego, mąż będzie uprawniony do żądania nie tylko zwrotu nominalnego nakładu, ale również zwiększenia przypadającej mu udziału w majątku o odpowiednią część wartości, o którą wzrosła wartość mieszkania żony w wyniku remontu

    W omawianej sprawie  Sąd Okręgowy orzekł o rozliczeniu nakładów z majątku wspólnego małżonków na wniesiony przez uczestnika wkład do spółki cywilnej, przekształconej następnie w spółkę jawną, bez złożenia przez wnioskodawczynię stosownego żądania; we wniosku i w dalszym toku postępowania wnioskodawczyni żądała bowiem 1/4 dochodu ze sprzedaży przedsiębiorstwa spółki. Nadto Sąd – zdaniem uczestnika: błędnie – ocenił, że rozliczeniu podlega kwota stanowiąca równowartość udziału uczestnika w spółce jawnej w dniu ustania wspólności majątkowej, która to wartość dalece różni się od kwoty rzeczywiście wpłaconej przez uczestnika tytułem wkładu do spółki cywilnej, przekształconej następnie w spółkę jawną.

    Zdaniem Sądu Najwyższego wystarczające jest wskazanie na dokonanie określonego nakładu (w postaci pieniężnej lub nakładu rzeczowego) i wykazanie jego poczynienia.  Wysokość zaś kwoty, która z tego tytułu powinna być uwzględniona w rozliczeniach dokonywanych w ramach podziału majątku wspólnego, niejednokrotnie nie musi finalnie odpowiadać nominalnej wartości nakładu, nierzadko dokonanego na wiele lat przed ustaniem wspólności ustawowej; wysokość ta podlega bowiem ustaleniu z uwzględnieniem wypracowanych w tym zakresie zasad właściwych dla postępowania działowego.

    Takie stanowisko, znajdujące umocowanie w brzmieniu przywołanych przepisów, wyraża ideę ochrony – przez odtworzenie pełnej wartości – majątku wspólnego, uszczuplonego wskutek nakładów na majątek osobisty małżonka.

  • Nakłady z majątku osobistego na majątek osobisty współmałżonka

    Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 3 kwietnia 1970 r. o sygn. akt III CRN 90/70 rozstrzygnął, w jaki sposób należy dokonywać rozliczenia nakładów poczynionych z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty drugiego małżonka.

    Postanowienie zostało wydane w związku ze wnioskiem byłej małżonki o podział majątku wspólnego nabytego w trakcie trwania małżeństwa. Zdaniem wnioskodawczyni do majątku wspólnego wszedł jej wkład gotówkowy w kwocie 20 000 zł, który przekazała swojemu byłemu mężowi jeszcze przed zawarciem małżeństwa. Wkład ten miał być przeznaczony na zakup nieruchomości. Sąd pierwszej instancji przychylił się do argumentacji wnioskodawczyni i w wyroku o podziale majątku wspólnego zasądził kwotę 20 000 zł od byłego męża na jej rzecz.

    Sąd drugiej instancji oddalił rewizję – środek odwoławczy wówczas przysługujący uczestnikom, wniesioną przez wnioskodawczynię i jej byłego męża od postanowienia sądu pierwszej instancji. Następnie Prokurator Generalny wniósł rewizję nadzwyczajną, domagając się uchylenia postanowienia sądu drugiej instancji w zakresie w jakim oddalało ono rewizję uczestnika – byłego męża wnioskodawczyni oraz uchylenia postanowienia sądu pierwszej instancji w części w jakiej ustalało wniesienie przez wnioskodawczynię do majątku wspólnego kwoty 20 000 zł i w jakiej zasądzało od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwotę z tytułu zwrotu nakładów z majątku odrębnego wnioskodawczyni na majątek odrębny uczestnika.

    Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że art. 45 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego normuje jedynie obowiązek wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty współmałżonka oraz prawo żądania zwrotu nakładów poczynionych z majątku osobistego na majątek wspólny. Przepis ten nie reguluje natomiast wyrównywania nakładów poczynionych z majątku osobistego jednego małżonka na majątek osobisty drugiego. Możliwe jest żądanie zwrotu tych nakładów, jednakże problematyki tej nie reguluje kodeks rodzinny i opiekuńczy. Zwrot nakładów poczynionych z własnego majątku osobistego na majątek osobisty współmałżonka podlega zatem normom prawa cywilnego w części materialnej, a w części procesowej – postępowania cywilnego. W konsekwencji w omawianych sprawach należy wnieść powództwo o zasądzenie wskazanej kwoty tytułem zwrotu nakładów poczynionych na majątek osobisty pozwanego z własnego majątku osobistego. Ponadto, okoliczność ta musi być należycie udowodniona, ponieważ to na powodzie spoczywa ciężar dowodu.

  • Koszty wychowania i wykształcenia poniesione przez spadkodawcę

    Zaliczeniu na schedę (oprócz darowizn) podlegają także inne korzyści, jakie otrzymał spadkobierca od spadkodawcy. Krąg osób uprawnionych do zaliczenia kosztów wychowania i wykształcenia na schedę spadkową jest zawężony wyłącznie do zstępnych bezpośrednio dziedziczących po spadkodawcy, co oznacza, że ani małżonek, ani pozostali spadkobiercy nie podlegają poniższej regulacji. Zgodnie z art. 1043 k.c., przepisy o zaliczeniu darowizn na schedę spadkową stosuje się odpowiednio do poniesionych przez spadkodawcę na rzecz zstępnego kosztów wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku. W doktrynie wskazuje się, że miara kosztów wychowania i wykształcenia ustalana jest indywidualnie, przy uwzględnieniu całokształtu sytuacji majątkowej i osobistej członków danej rodziny. Przyjmuje się, że koszty „przekraczać będą przeciętną miarę przede wszystkim wówczas, gdy wysoki poziom wykształcenia i wychowania jednego z dzieci osiągnięty zostaje kosztem pozostałych” (E. Skowrońska-Bocian, w: Komentarz do k.c., Ks. IV, 2007, s. 170). Na potwierdzenie takiego stanowiska, Sąd Okręgowy w Białymstoku w swoim postanowieniu z dnia 7 listopada 2014 r. o sygn. II Ca 871/14 odwołuje się do przykładu, gdy osoby o przeciętnych dochodach spośród kilkorga dzieci jedno wysyłają na studia za granicę, łożąc na ten cel znaczne środki, co uniemożliwia pozostałym dzieciom kontynuowanie nauki po ukończeniu szkoły podstawowej, a więc oczywistym staje się, iż zaliczeniu na schedę spadkową podlega jedynie nadwyżka kosztów przekraczająca przeciętną miarę, a nie wszystkie koszty wykształcenia. Ponadto, wspomniana nadwyżka musi zostać skutecznie udowodniona przez stronę w postępowaniu sądowym.

    „Dalszemu zstępnemu powinna zostać zaliczona na poczet schedy spadkowej również nadwyżka kosztów wychowania i wykształcenia poczyniona przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego, który nie doszedł do dziedziczenia (odpowiednie zastosowanie art. 1041).”

    W sprawie objętej postanowieniem Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie z dnia 14 czerwca 2016 r. o sygn. I Ns 211/13 dziedziczenie nastąpiło na podstawie testamentu, a nie na podstawie ustawy, co wykluczyło możliwość zastosowania art. 1043 k.c. w zw. z art.1039 § 1 k.c. 

    „Wykładnia art. 1043 k.c. w zw. z art. 1039 § 1 k.c., według której koszty wychowania oraz wykształcenia poniesione przez spadkodawcę na rzecz zstępnego podlegają zaliczeniu na schedę spadkową w razie działu spadku między zstępnymi jedynie w przypadku dziedziczenia ustawowego, została przyjęta przez Sąd Okręgowy za podstawę postanowienia z dnia 30 stycznia 2008 r. o sygn. akt V Ca 2291/07”.

    „Komentowany przepis, przewidujący zaliczanie na schedę spadkową na takich zasadach jak darowizny także kosztów wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, był krytykowany już w okresie wejścia w życie kodeksu cywilnego. Wskazywano wówczas, że jego stosowanie da bardzo nikłe wyniki gospodarcze, a sprawi stronom i sądom bardzo wiele kłopotów i trudności związanych z obliczeniem sumy świadczeń spadkodawcy i stwierdzeniem, jakie części tych świadczeń stanowią (nadmierne) koszty wychowania i wykształcenia.

    Współcześnie znaczenie tej instytucji, z jednej strony, istotnie zmalało (głównie z powodu powszechności i dostępności wyższego wykształcenia). Z drugiej jednak strony, większa liczba osób korzysta z innych kosztowych form kształcenia, takich jak studia na zagranicznych uczelniach czy specjalistyczne szkolenia zawodowe (studia podyplomowe, szkolenia uprawniające do wykonywania określonych zawodów). Zdarza się również, że rodzice ponoszą wysokie koszty specjalistycznego treningu sportowego swoich dzieci ukierunkowanego na zawodowe uprawianie danej dyscypliny w przyszłości. Takie szkolenie rozpoczyna się w dzieciństwie i trwa do ukończenia kilkunastu lat, a najczęściej wiąże się z wysokimi wydatkami obejmującymi nie tylko koszty treningów, ale także wyjazdów na zawody, turnieje, sparingi itp.”

  • Zwrot wydatków i nakładów przed i po podziale majątku wspólnego

    Zasady dokonywania przez małżonków rozliczeń z tytułu wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątki osobiste każdego z nich oraz poczynionych z majątków osobistych na majątek wspólny reguluje art. 45 k.r.o. Jak stanowi ustawa, każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Małżonek może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można jednak żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności

    Zgodnie z art. 45 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego. Sąd może jednakże nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny. Zgodnie z Wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 5 grudnia 2012 roku (o sygn. akt I ACa 589/12) „Dobro rodziny, o którym mowa w art. 45 § 2 k.r.o. rozumieć należy szeroko i interpretować zgodnie z celem powołanego przepisu. Celem tym jest doprowadzenie do dokonania w jednym postępowaniu kompleksowego rozliczenia kwestii majątkowych między byłymi małżonkami.”. B. Kubica wskazuje również, że „W piśmiennictwie trafnie podkreśla się, że oceniając przesłankę dobra rodziny, sąd powinien badać sytuację konkretnej rodziny, a zatem nie jest możliwe określenie ogólnych kryteriów, które pozwalają na wcześniejsze rozliczenia. W praktyce przykładem wystąpienia możliwości stosowania art. 45 § 2 k.r.o. jest sytuacja, w której po dokonaniu odpowiednich wydatków czy nakładów pożycie małżeńskie uległo rozkładowi” (B. Kubica [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2021, art. 45.). Warto również podkreślić, że nie jest dopuszczalne wcześniejsze dokonanie rozliczeń w drodze zawarcia przez małżonków stosownej umowy, co wynika ze szczególnego charakteru tego przepisu i wyłącznego uprawnienia sądu do oceny przesłanki „dobra rodziny”.

    Jak pisze S. Madaj(Madaj, Postępowanie nieprocesowe…, s. 128) biorąc pod uwagę powyższe,możemy uznać a contrario, że nie ma możliwości zwrotu późniejszego, czyli takiego który miałby nastąpić po podziale majątku wspólnego. Stanowisko to podziela orzecznictwo – w postanowieniu z 2.02.2005 r., IV CK 454/04, Sąd Najwyższy stwierdził, że „po zapadnięciu prawomocnego postanowienia o podziale majątku wspólnego nie można już dochodzić roszczeń z tytułu zwrotu nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny oraz majątku wspólnego na majątek odrębny”.

    Zagadnienie wcześniejszego zwrotu pozostaje przedmiotem sporu w doktrynie. W myśl poglądu A. Szpunara, „zwrot ten możliwy jest tylko w czasie od chwili ustania wspólności majątkowej do czasu dokonania podziału majątku wspólnego” (A. Szpunar, O szkodzie wyrządzonej przez jednego z małżonków w majątku wspólnym, Prawo Asekuracyjne 1998, nr 2, s. 17 i n.). Drugie stanowisko zwraca uwagę na to, że „w art. 45 § 2 k.r.o. umieszczono klauzulę generalną dobra rodziny i z tego względu nie należy zamykać definitywnie drogi do jeszcze wcześniejszego nakazania zwrotu i w szczególnych wypadkach opowiedzieć się należy za możliwością sądowego nakazania zwrotu także w czasie trwania wspólności” (por. T. Sokołowski, Szkoda wyrządzona przez małżonka w majątku wspólnym, Prawo Asekuracyjne 1998, nr 3, s. 45 i n.). Na poprawność takiej wykładni wskazuje to, że zniesienie wspólności może być sprzeczne z dobrem rodziny, jeśli tylko jedno z małżonków pracuje zawodowo, a drugie zajmuje się wychowywaniem dzieci i prowadzeniem domu. W takim wypadku zwrot nakładu do majątku wspólnego może pozytywnie wpłynąć na sytuacje rodziny, jednocześnie nie wyłącza korzyści wynikających z ustroju wspólności majątkowej. Ważne jest, aby nakazanie zwrotu z majątku osobistego nakładów lub wydatków miało miejsce bez zbędnej zwłoki, gdyż może się zdarzyć, że majątek ulegnie nie dającemu się przewidzieć pomniejszeniu.

    Żądanie wcześniejszego zwrotu poczynionych nakładów i wydatków rozpoznawane jest wyłącznie w trybie procesowym. Wynika to z tego, że w Kodeksie postępowania cywilnego nie ma przepisu, który wskazywał by na możliwość rozpoznawania tego rodzaju spraw w trybie nieprocesowym. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z 12 kwietnia 2000 r. (IV CKN 27/2000) tryb procesowy właściwy jest również wtedy, gdy po ustaniu współwłasności majątkowej nie istnieje wspólny majątek jako obiekt podziału.

  • Zwrot wydatków i nakładów na majątek odrębny przed zawarciem małżeństwa

    Zgodnie z uchwałą Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2003 r. (sygn. akt III CZP 99/02) dopuszczalne jest, wystąpienie przez jednego małżonka w czasie trwania wspólności ustawowej, z żądaniem przeniesienia na jego rzecz – na podstawie art. 231 § 1 KC – udziału we własności gruntu, stanowiącego majątek odrębny drugiego małżonka, zabudowanego budynkiem mieszkalnym przed zawarciem małżeństwa, w wyniku nakładów obojga małżonków dokonanych w czasie pozostawania w konkubinacie. Pogląd taki wyraził Sąd Najwyższy w związku z przedstawieniem mu zagadnienia prawnego przez Sąd Okręgowy w Krośnie. Przedmiotem sprawy toczącej się przed Sądem Okręgowym była sytuacja, w której małżonkowie, będąc jeszcze w konkubinacie przed zawarciem formalnego związku, rozpoczęli budowę wspólnego domu, w efekcie czego dom stał się własnością tylko jednego z małżonków (w opisywanym stanie faktycznym – męża).

    Sąd Najwyższy uznał, że przeszkody do wniesienia powództwa nie stanowi w tym przypadku art. 45 k.r.o. W opisywanym stanie faktycznym między małżonkami istniały co prawda trzy odrębne masy majątkowe, czyli majątek wspólny i dwa majątki odrębne. Majątek wspólny był jednak bez znaczenia w omawianej sprawie, skoro roszczenia między późniejszymi małżonkami powstały jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego. W takim stanie rzeczy istotne dla sprawy były jedynie roszczenia majątków odrębnych żony oraz męża. Tym samym podstawą do rozstrzygania roszczeń małżonków był art. 231 k.c., traktujący o wykupie budynku wzniesionego na cudzym gruncie, zaś norma art. 45 k.r.o. w ogóle nie znalazła zastosowania.

    Warto zauważyć, że Sąd Najwyższy przedstawił jeszcze jeden argument przemawiający za takim rozstrzygnięciem spornego zagadnienia – była nim ochrona interesu mieszkaniowego małżonka, który będąc współinwestorem domu wzniesionego na gruncie współmałżonka, nierzadko słabszym ekonomicznie, może zamieszkiwać w nim jedynie na podstawie tytułu prawnorodzinnego, gasnącego z ustaniem małżeństwa (w omawianej sytuacji stroną słabszą ekonomicznie była żona). Sąd Najwyższy zauważył, że: [m]ożliwość wcześniejszej, jeszcze przed ustaniem wspólności majątkowej, realizacji roszczenia wzmacnia jego ochronę prawną w szczególności w sytuacji konfliktu między małżonkami, zagrażającego utratą przez tego małżonka współposiadania nieruchomości, co prowadziłoby do wygaśnięcia roszenia z art. 231 § 1 KC.