Tag: orzecznictwo

  • Podział majątku wspólnego małżonków na gruncie orzecznictwa SN

    W orzeczeniach wydanych przez Sąd Najwyższy, tj. w uchwale z dnia 19 maja 1989 r. o sygnaturze III CZP 52/89 oraz postanowieniu z dnia 31 stycznia 2013 r. o sygnaturze II CSK 349/12, skład orzekający traktuje na temat zasad dokonywania podziału majątku wspólnego małżonków w sytuacji ustania wspólności majątkowej. Najczęstszą przyczyną takiego stanu rzeczy jest rozwiązanie małżeństwa przez rozwód. Problematyczną kwestią bywa jednak sam sposób przeprowadzenia podziału, dlatego też orzecznictwo często doprecyzowuje zasady nakreślone przez ustawodawcę.

    W drugim z ww. orzeczeń SN odnosi się do samego pojęcia składników majątku wspólnego objętych obowiązkiem podziału pomiędzy byłych małżonków. Polski system prawny zakłada, że w sprawach nieunormowanych w k.r.i.o. od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku (art. 46 k.r.i.o.). Dlatego też SN na gruncie wskazanego postanowienia dokonał wykładni, w świetle której zasadą jest obowiązek objęcia podziałem składników majątku wspólnego, które należały do tego majątku w chwili ustania wspólności i istnieją nadal w momencie dokonywania podziału.

    We wskazanej wyżej uchwale zaś skład orzekający swoje rozważania koncentruje wokół zagadnienia wpływu szkody wyrządzonej nieumyślnie w czasie trwania wspólności ustawowej przez małżonka w majątku wspólnym. SN przyznaje, że nie ma ona wpływu na rozliczenia w postępowaniu o podział majątku wspólnego, natomiast może mieć wpływ na sposób jego podziału. Stanowisko SN było następstwem dość ciekawego stanu faktycznego, w którym to małżonek spowodował nieumyślnie pożar, w wyniku którego uległy spaleniu niektóre przedmioty urządzenia domowego. Ubezpieczyciel wypłacił następnie odszkodowanie. W sprawie o podział majątku dorobkowego sąd przyjął, że w skład masy dorobku powinna być zaliczona suma odszkodowania wypłacona przez ubezpieczyciela, a nie wartość poszczególnych rzeczy, jakie to zostały zniszczone przez pożar. Stanowisko takie zakwestionowała jednak była żona. Skarżąca domagała się bowiem zaliczenia do masy podziału w miejsce odszkodowania wypłaconego przez ubezpieczyciela wartości rzeczy, które uległy spaleniu. Zarysowany stan faktyczny implikował potrzebę ustalenia przez sąd masy majątku wspólnego podlegającego podziałowi. Za regułę przyjęto, że rozliczeniu podlega całość stosunków majątkowych według stanu na dzień ustania wspólności ustawowej, natomiast podziałowi podlega stan czynny masy majątkowej w chwili dokonywania podziału. Wobec tego sąd rozważył, iż rzeczy, które uległy spaleniu, nie mogły być z oczywistych względów przedmiotem podziału, w następstwie czego podział odnieść należało do kwoty wypłaconego ubezpieczenia.

    Przytoczone orzeczenia wskazują bez wątpienia na wyraźnie duże pole do możliwych nadużyć w kontekście przeprowadzania procedury podziału majątku wspólnego. Przepisy skonstruowane przez ustawodawcę zawierają wiele odesłań, co wpływa na trudności w ich interpretacji. W związku z powyższym za zasadną należy poczytywać rozbudowaną wykładnię sądów powszechnych niosącą za sobą walor klaryfikujący.

  • Roszczenie o zwrot nakładów na rzecz wspólną po zbyciu udziałów

    W uchwale SN z 21 lutego 2008 roku, o sygn. III CZP 144/07, Sąd Najwyższy rozważył, czy odpowiedzialność z tytułu zaspokojenia roszczeń współwłaściciela, który dokonał nakładów na rzecz wspólną, ponoszą osoby będące współwłaścicielami rzeczy w chwili orzekania o odpowiedzialności z tego tytułu, czy też osoby będące współwłaścicielami w czasie, kiedy dany nakład został dokonany.

    Pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów. W takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną. Artykuł 207. Kodeksu cywilnego określający zasady udziału w wydatkach i przychodach wniesionych do majątku wspólnego przez współwłaścicieli nie określa jednak jednoznacznie, czy dotyczy współwłaścicieli w czasie orzekania czy w chwili dokonania nakładu. Z tego względu konieczne było rozwianie wątpliwości interpretacyjnych przez Sąd Najwyższy.

    SN wskazał, że roszczenie o zwrot wartości nakładów poniesionych przez jednego ze współwłaścicieli na rzecz wspólną przysługuje przeciwko osobom, które były współwłaścicielami w czasie dokonywania tych nakładów. Zdaniem sądu przepisy kodeksu wskazują, że roszczenie o zwrot odpowiedniej części wydatków jest roszczeniem względnym, czyli powstającym i realizowanym w stosunkach między współwłaścicielem, który poniósł wydatki i podmiotem, który w chwili ich poniesienia był obowiązany do zapłaty odpowiedniej części wydatków.

    Sąd Najwyższy zastanowił się również, czy może mieć znaczenie fakt, iż aktualny współwłaściciel rzeczy zobowiązany do zwrotu wartości nakładów nabył udział we współwłasności na podstawie umowy o charakterze nieodpłatnym. W przedmiotowej sprawie bowiem współwłaściciele zbyli swoje udziały w formie darowizny. Zdaniem SN nieodpłatność czynności nabycia udziału we współwłasności nie będzie miała znaczenia. Z art. 207 Kodeksu cywilnego nie wynika bowiem, by ustawodawca wiązał modyfikację reguł rozliczeń między współwłaścicielami z nieodpłatnym charakterem nabycia udziału.

    Należy zwrócić uwagę, że wcześniejsze orzecznictwo sądów było odmienne. Jednakże od 2008 roku sądy jednolicie orzekają, iż roszczenie o zwrot wartości nakładów poniesionych przez jednego ze współwłaścicieli na rzecz wspólną przysługuje przeciwko osobom, które były współwłaścicielami w czasie dokonywania tych nakładów, również wtedy, gdy osoby te zbyły swoje udziały nieodpłatnie.