Tag: podział

  • Podział majątku i dział spadku a podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC)

    Zgodnie z ustawą z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych opodatkowaniu podlega tylko dział spadku zatem od podziału majątku wspólnego nie płaci się PCC (art. 1).

    Co więcej od działu spadku należy zapłacić PCC tylko w części dotyczącej spłat i dopłat (art. 1 ust.1 pkt.f). Obowiązek podatkowy ciąży na podmiocie nabywającym rzeczy lub prawa majątkowe ponad udział w spadku lub we współwłasności (art. 4 ust.5). Podstawą opodatkowania jest wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego nabytego ponad wartość udziału w spadku (art. 6 ust. 1 pkt. 5). Stawka podatku wynosi standardowo 1 %. Natomiast przy przeniesieniu własności nieruchomości, rzeczy ruchomych, prawa użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego oraz prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym – 2% (art. 7 ust.1 pkt.2)

  • Podział rzeczy

    Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2021 r. (V CSKP 29/21) stanowiąc o „podziale rzeczy”,- przepis art. 211 k.c. obejmuje podział w sensie fizycznym, tj. poprzez stworzenie nowych dwu lub więcej rzeczy z jednej istniejącej dotychczas. Tym samym podział prowadzi każdorazowo do powstania nowego dobra prawnego, które – co do zasady – stanowi po zniesieniu współwłasności przedmiot wyłącznego prawa jednego z dotychczasowych współwłaścicieli. Podział taki powinien być dokonany wówczas, gdy nie pozostaje sprzeczny z przepisami ustawy bądź ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy ani nie pociąga za sobą istotnej zmiany rzeczy lub znacznego zmniejszenia jej wartości. W takich bowiem przypadkach rzecz może zostać przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów k.p.c. (art. 212 § 2 k.c.).

  • Zróżnicowanie wymagań co do opisu roszczenia o zwrot nakładów przy podziale majątku wspólnego małżonków

    W uzasadnieniu postanowienia z dnia 21 grudnia 2022 r. (sygnatura I CSK 3142/22) Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na istniejące w polskim prawie zróżnicowanie wymagań co do opisu roszczenia o zwrot nakładów przy podziale majątku wspólnego małżonków – inne wymogi obowiązują w odniesieniu do roszczeń o zwrot nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty, a inne – znacznie bardziej rygorystyczne – do roszczeń o zwrot nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny.

    Przedmiotowym postanowieniem Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej wniesionej przez uczestnika postępowania w przedmiocie podziału majątku wspólnego. Uczestnik podnosił, iż skarga powinna zostać przyjęta do rozpoznania z uwagi na jej oczywistą zasadność. Argumentował, iż sąd merytorycznie rozpoznający przedmiotową sprawę błędnie orzekł o rozliczeniu nakładów z majątku wspólnego małżonków na wniesiony przez uczestnika wkład do spółki cywilnej (przekształconej następnie w spółkę jawną). Wnioskodawczyni zawarła we wniosku żądanie ¼ dochodu ze sprzedaży przedsiębiorstwa spółki i podtrzymywała to żądanie w toku postępowania. Zdaniem uczestnika, przedmiotowe żądanie nie powinno jednak zostać uwzględnione, gdyż nie czyniło zadość wynikającemu z art. 187 § 1 pkt 1 i 2 w zw. z art. 13 § 2 kodeksu postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.) wymogowi dokładnego określenia żądania.

    Sąd Najwyższy uznał przywołane powyżej twierdzenie uczestnika za bezpodstawne. Podkreślił, że zgodnie z art. 45 § 1 zd. 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.o.) każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty. Biorąc pod uwagę, iż skład i wartość majątku wspólnego podlegającego podziałowi są ustalane przez sąd z urzędu (zgodnie z art. 46 k.r.o. w zw. z art. 567 § 3 w zw. z art. 684 k.p.c.) oraz że wierzytelność o zwrot nakładów z majątku wspólnego do majątku osobistego wchodzi w skład majątku wspólnego, należy stwierdzić, że przedmiotowa wierzytelność o zwrot nakładów podlega przywołanej zasadzie dotyczącej ustalania przez sąd składu i wartości majątku wspólnego z urzędu. Wynika z tego, iż uczestnicy postępowania nie mają obowiązku formułować żądania rozliczenia wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty w sposób ścisły, przewidziany w art. 187 § 1 pkt 1 i 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. W utrwalonej praktyce orzeczniczej za wystarczające dla poparcia takiego żądania przyjmuje się wskazanie przez uczestnika postępowania na dokonanie określonego nakładu (w postaci pieniężnej lub rzeczowej) oraz wykazanie jego poczynienia. Wobec powyższego, opis roszczenia o zwrot przedmiotowych nakładów podlega znacznie mniej rygorystycznym wymaganiom niż opis roszczenia o zwrot nakładów poczynionych z majątku osobistego na majątek wspólny, do którego znajduje zastosowanie regulacja z art. 187 § 1 pkt 1 i 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c i które to roszczenie nie wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków.

    Sąd Najwyższy podkreślił, iż takie rozróżnienie wymagań obowiązujących dla rozliczenia nakładów przy podziale majątku wspólnego wyraża ideę ochrony majątku wspólnego, który został uszczuplony przez nakłady na majątek osobisty małżonka.

  • Brak katalogu ważnych powodów dla ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków

    W postanowieniu z dnia 22 listopada 2022 roku (sygn. I CSK 4075/22) Sąd Najwyższy stwierdził, że nie jest możliwe skatalogowanie ważnych powodów, które zgodnie z art. 43 § 2 k.r.o. muszą wystąpić, by można było ustalić nierówne udziały w majątku wspólnym małżonków. Zrekonstruowanie ważnych powodów w rozumieniu wspomnianego przepisu w przeważającym stopniu wiąże się bowiem z oceną okoliczności konkretnej sprawy.

    Przedmiotowym postanowieniem Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej wniesionej przez wnioskodawczynię, która domagała się uchylenia zaskarżonego postanowienia sądu II instancji oddalającego apelację w sprawie o podział majątku wspólnego oraz żądała zmiany tego rozstrzygnięcia poprzez ustalenie, że jej udział w majątku wspólnym wynosił 90%, zaś małżonka: 10%. Wnioskodawczyni podnosiła, że w sprawie występowały istotne zagadnienia prawne, a skarga kasacyjna była oczywiście uzasadniona.

    Sąd Najwyższy stwierdził, że skarga kasacyjna nie spełnia wskazanych w art. 3989 § 1 k.p.c. wymogów przyjęcia jej do rozpoznania. Sąd podkreślił, że w sprawie nie występowało istotne zagadnienie prawne, które byłoby objęte podstawami kasacyjnymi, jawiłoby się jako doniosłe z punktu widzenia rozstrzygnięcia sprawy i nie zostałoby dotąd rozwiązane w orzecznictwie.

    Najważniejszą kwestią w przedmiotowej sprawie było rozstrzygnięcie, czy wystąpiły ważne powody uzasadniające ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków. Zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie stanowiskiem Sądu Najwyższego nie jest jednak możliwe abstrakcyjne określenie katalogu rzeczonych ważnych powodów. Rekonstrukcji ważnych powodów należy dokonywać indywidualnie, w odniesieniu do konkretnej sprawy. Leży to więc w gestii sądu rozpoznającego merytorycznie daną sprawę, nie zaś sądu kasacyjnego. Dlatego w przedmiotowej sprawie Sąd Najwyższy uznał, że argumentacja wnioskodawczyni nie stanowi uzasadnienia wniesionej skargi kasacyjnej, ale jest wyłącznie polemiką ze stanowiskiem sądu drugiej instancji, a więc skarga kasacyjna nie może zostać rozpoznana.

  • Podział majątku wspólnego małżonków na gruncie orzecznictwa SN

    W orzeczeniach wydanych przez Sąd Najwyższy, tj. w uchwale z dnia 19 maja 1989 r. o sygnaturze III CZP 52/89 oraz postanowieniu z dnia 31 stycznia 2013 r. o sygnaturze II CSK 349/12, skład orzekający traktuje na temat zasad dokonywania podziału majątku wspólnego małżonków w sytuacji ustania wspólności majątkowej. Najczęstszą przyczyną takiego stanu rzeczy jest rozwiązanie małżeństwa przez rozwód. Problematyczną kwestią bywa jednak sam sposób przeprowadzenia podziału, dlatego też orzecznictwo często doprecyzowuje zasady nakreślone przez ustawodawcę.

    W drugim z ww. orzeczeń SN odnosi się do samego pojęcia składników majątku wspólnego objętych obowiązkiem podziału pomiędzy byłych małżonków. Polski system prawny zakłada, że w sprawach nieunormowanych w k.r.i.o. od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku (art. 46 k.r.i.o.). Dlatego też SN na gruncie wskazanego postanowienia dokonał wykładni, w świetle której zasadą jest obowiązek objęcia podziałem składników majątku wspólnego, które należały do tego majątku w chwili ustania wspólności i istnieją nadal w momencie dokonywania podziału.

    We wskazanej wyżej uchwale zaś skład orzekający swoje rozważania koncentruje wokół zagadnienia wpływu szkody wyrządzonej nieumyślnie w czasie trwania wspólności ustawowej przez małżonka w majątku wspólnym. SN przyznaje, że nie ma ona wpływu na rozliczenia w postępowaniu o podział majątku wspólnego, natomiast może mieć wpływ na sposób jego podziału. Stanowisko SN było następstwem dość ciekawego stanu faktycznego, w którym to małżonek spowodował nieumyślnie pożar, w wyniku którego uległy spaleniu niektóre przedmioty urządzenia domowego. Ubezpieczyciel wypłacił następnie odszkodowanie. W sprawie o podział majątku dorobkowego sąd przyjął, że w skład masy dorobku powinna być zaliczona suma odszkodowania wypłacona przez ubezpieczyciela, a nie wartość poszczególnych rzeczy, jakie to zostały zniszczone przez pożar. Stanowisko takie zakwestionowała jednak była żona. Skarżąca domagała się bowiem zaliczenia do masy podziału w miejsce odszkodowania wypłaconego przez ubezpieczyciela wartości rzeczy, które uległy spaleniu. Zarysowany stan faktyczny implikował potrzebę ustalenia przez sąd masy majątku wspólnego podlegającego podziałowi. Za regułę przyjęto, że rozliczeniu podlega całość stosunków majątkowych według stanu na dzień ustania wspólności ustawowej, natomiast podziałowi podlega stan czynny masy majątkowej w chwili dokonywania podziału. Wobec tego sąd rozważył, iż rzeczy, które uległy spaleniu, nie mogły być z oczywistych względów przedmiotem podziału, w następstwie czego podział odnieść należało do kwoty wypłaconego ubezpieczenia.

    Przytoczone orzeczenia wskazują bez wątpienia na wyraźnie duże pole do możliwych nadużyć w kontekście przeprowadzania procedury podziału majątku wspólnego. Przepisy skonstruowane przez ustawodawcę zawierają wiele odesłań, co wpływa na trudności w ich interpretacji. W związku z powyższym za zasadną należy poczytywać rozbudowaną wykładnię sądów powszechnych niosącą za sobą walor klaryfikujący.

  • Zwrot wydatków i nakładów przed i po podziale majątku wspólnego

    Zasady dokonywania przez małżonków rozliczeń z tytułu wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątki osobiste każdego z nich oraz poczynionych z majątków osobistych na majątek wspólny reguluje art. 45 k.r.o. Jak stanowi ustawa, każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Małżonek może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można jednak żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności

    Zgodnie z art. 45 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego. Sąd może jednakże nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny. Zgodnie z Wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 5 grudnia 2012 roku (o sygn. akt I ACa 589/12) „Dobro rodziny, o którym mowa w art. 45 § 2 k.r.o. rozumieć należy szeroko i interpretować zgodnie z celem powołanego przepisu. Celem tym jest doprowadzenie do dokonania w jednym postępowaniu kompleksowego rozliczenia kwestii majątkowych między byłymi małżonkami.”. B. Kubica wskazuje również, że „W piśmiennictwie trafnie podkreśla się, że oceniając przesłankę dobra rodziny, sąd powinien badać sytuację konkretnej rodziny, a zatem nie jest możliwe określenie ogólnych kryteriów, które pozwalają na wcześniejsze rozliczenia. W praktyce przykładem wystąpienia możliwości stosowania art. 45 § 2 k.r.o. jest sytuacja, w której po dokonaniu odpowiednich wydatków czy nakładów pożycie małżeńskie uległo rozkładowi” (B. Kubica [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2021, art. 45.). Warto również podkreślić, że nie jest dopuszczalne wcześniejsze dokonanie rozliczeń w drodze zawarcia przez małżonków stosownej umowy, co wynika ze szczególnego charakteru tego przepisu i wyłącznego uprawnienia sądu do oceny przesłanki „dobra rodziny”.

    Jak pisze S. Madaj(Madaj, Postępowanie nieprocesowe…, s. 128) biorąc pod uwagę powyższe,możemy uznać a contrario, że nie ma możliwości zwrotu późniejszego, czyli takiego który miałby nastąpić po podziale majątku wspólnego. Stanowisko to podziela orzecznictwo – w postanowieniu z 2.02.2005 r., IV CK 454/04, Sąd Najwyższy stwierdził, że „po zapadnięciu prawomocnego postanowienia o podziale majątku wspólnego nie można już dochodzić roszczeń z tytułu zwrotu nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny oraz majątku wspólnego na majątek odrębny”.

    Zagadnienie wcześniejszego zwrotu pozostaje przedmiotem sporu w doktrynie. W myśl poglądu A. Szpunara, „zwrot ten możliwy jest tylko w czasie od chwili ustania wspólności majątkowej do czasu dokonania podziału majątku wspólnego” (A. Szpunar, O szkodzie wyrządzonej przez jednego z małżonków w majątku wspólnym, Prawo Asekuracyjne 1998, nr 2, s. 17 i n.). Drugie stanowisko zwraca uwagę na to, że „w art. 45 § 2 k.r.o. umieszczono klauzulę generalną dobra rodziny i z tego względu nie należy zamykać definitywnie drogi do jeszcze wcześniejszego nakazania zwrotu i w szczególnych wypadkach opowiedzieć się należy za możliwością sądowego nakazania zwrotu także w czasie trwania wspólności” (por. T. Sokołowski, Szkoda wyrządzona przez małżonka w majątku wspólnym, Prawo Asekuracyjne 1998, nr 3, s. 45 i n.). Na poprawność takiej wykładni wskazuje to, że zniesienie wspólności może być sprzeczne z dobrem rodziny, jeśli tylko jedno z małżonków pracuje zawodowo, a drugie zajmuje się wychowywaniem dzieci i prowadzeniem domu. W takim wypadku zwrot nakładu do majątku wspólnego może pozytywnie wpłynąć na sytuacje rodziny, jednocześnie nie wyłącza korzyści wynikających z ustroju wspólności majątkowej. Ważne jest, aby nakazanie zwrotu z majątku osobistego nakładów lub wydatków miało miejsce bez zbędnej zwłoki, gdyż może się zdarzyć, że majątek ulegnie nie dającemu się przewidzieć pomniejszeniu.

    Żądanie wcześniejszego zwrotu poczynionych nakładów i wydatków rozpoznawane jest wyłącznie w trybie procesowym. Wynika to z tego, że w Kodeksie postępowania cywilnego nie ma przepisu, który wskazywał by na możliwość rozpoznawania tego rodzaju spraw w trybie nieprocesowym. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z 12 kwietnia 2000 r. (IV CKN 27/2000) tryb procesowy właściwy jest również wtedy, gdy po ustaniu współwłasności majątkowej nie istnieje wspólny majątek jako obiekt podziału.

  • Dzielenie się majątkiem wspólnym w czasie trwania wspólności majątkowej

    Co do zasady w okresie trwania wspólności majątkowej istnieje zakaz dokonywania podziału majątku wspólnego. Najpierw musi zostać wprowadzona rozdzielność majątkowa. Zgodnie bowiem z art. 35 krio w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.

    Dlatego słuszny jest pogląd wyrażony w wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 7 października 2020 r. (V ACa 380/20) iż „nieuzasadniony jest pogląd dopuszczający zawieranie bez ograniczeń umów przesuwających między majątkami małżonków określonych składników majątkowych. Umowy takie, jako zmierzające do obejścia prawa, tj. przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego regulujących umowne ustroje majątkowe, należałoby uznać za nieważne (art. 58 § 1 k.c.).„

  • Opodatkowanie odpłatnej umowy o podział majątku wspólnego między byłym małżonkiem a spadkobiercami drugiego małżonka

    Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z dnia 24 maja 2021 r.; 0111-KDIB2-3.4014.16.2021.5.ASZ pochylił się nad problemem odpłatnej umowy o podział majątku. W realiach niniejszej sprawy małżonkowie rozwiedli się i zamierzali przeprowadzić podział majątku przed notariuszem. Niestety zanim do podziału doszło jeden z małżonków zmarł a spadek po nim (w którego skład wchodził udział w wysokości ½ w nieruchomości) nabyli jego dwaj synowie. Żyjący małżonek wraz ze spadkobiercami postanowili zawrzeć notarialną umowę podziału majątku wspólnego obejmującą nieruchomość, która znajdowała się w majątku wspólnym nabytym w czasie trwania małżeństwa, w którym obowiązywał ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej.

    Organ zaznaczył, że opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych podlegają umowy ściśle określone w ustawie. Jest to między innymi umowa o dział spadku oraz umowa o zniesienie współwłasności – w części dotyczącej spłat lub dopłat. Umowy takie rodzą skutki tożsame z umową, którą planowali zawrzeć małżonek i spadkobiercy. Z uwagi na to powstało zagadnienie, czy odpłatna umowa (z dopłatami i spłatami) o podział majątku wspólnego między byłym małżonkiem a spadkobiercami drugiego małżonka również podlega opodatkowaniu.

    W omawianej interpretacji organ stwierdził, że podatek nie jest należny. Przedmiotowa umowa nie jest bowiem ani umową o zniesienie współwłasności, ponieważ dotyczy wspólności majątkowej małżeńskiej i jej skutki prawne są odmienne, ani umową o dział spadku, gdyż nie jest zawierana pomiędzy spadkobiercami. Dopuszczalność takiej umowy potwierdzają art. 46 i 501 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

  • Podział udziałów w Spółce z o. o., w której małżonek nie jest wspólnikiem

    Dokonując podziału majątku, który był objęty wspólnością ustawową, Sąd może przyznać należące do tego majątku udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością byłemu małżonkowi niebędącemu wspólnikiem tylko za jego zgodą. Do powyższych wniosków doszedł Sąd Najwyższy w postanowieniu z 16 marca 2018 r. (sygn. akt: IV CSK 105/17).

    Powyższa konstatacja dotyczy sytuacji, w której udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością zostały nabyte za środki należących do majątku wspólnego małżonków, ale tylko jeden z nich został wspólnikiem tej spółki. Taki stan rzeczy jest oczywiście możliwy, gdyż, jak stwierdził Sąd, należy wyraźnie odróżnić sferę majątkową od sfery korporacyjnej.

    Sąd zauważył także, że małżonek nie będący dotąd wspólnikiem Spółki, może się nim stać na podstawie postanowienia sądu wydanego w sprawie o podział majątku wspólnego małżonków po ustaniu wspólności ustawowej. Nie można jednak uczynić kogoś wspólnikiem bez jego zgody. Wynika to z faktu, że zasada dobrowolności uczestnictwa odnosi się do wszystkich korporacji (zrzeszeń osób) – a korporacją, mimo wyraźnych elementów kapitałowych, jest również spółka z o.o.

    Powyższy wywód został wsparty bogatym orzecznictwem Sądu Najwyższego, min. uchwałą Sądu Najwyższego z 7 lipca 2016 r., III CZP 32/16, postanowieniem z 23 listopada 2000 r., I CKN 950/98, czy wyrokami: z 20 maja 1999 r., I CKN 1146/97; z 5 października 2005 r., IV CK 99/05; z 21 stycznia 2009 r., II CSK 446/08.

    W przedstawionej sytuacji na rzecz małżonka niebędącego wspólnikiem zamiast udziałów sąd przyzna spłatę (a więc pieniężną równowartość należnej mu części udziałów w Spółce). Oczywiście pod warunkiem, ze dany małżonek nie zgadza się na „wejście” do Spółki.