Tag: podział majątku

  • Rozwód z podziałem majątku

    Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2016 r. (V CZ 25/16) przeprowadzenie w wyroku rozwodowym podziału majątku wspólnego stron nie powoduje nadmiernej zwłoki postępowania nie tylko wtedy, gdy między stronami nie ma sporu co do składu i sposobu podziału tego majątku, lecz także wtedy, gdy wyjaśnienie spornych między stronami okoliczności, bądź też takich okoliczności, które sąd obowiązany jest ustalić z urzędu, wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w ograniczonym przedmiotowo i czasowo zakresie. Decyzję co do pozostawienia bez rozpoznania wniosku strony o dokonanie podziału majątku wspólnego w wypadku, gdy przeprowadzenie takiego podziału powodowałoby nadmierną zwłokę w postępowaniu, zamieszcza sąd – stosownie do okoliczności – albo w odrębnym postanowieniu, wydanym w toku postępowania o rozwód, albo w sentencji wyroku rozwodowego. Nie podlega ona odrębnemu zaskarżeniu.

    2. Podział majątku wspólnego jest objęty fakultatywną kognicją sądu rozwodowego i byli małżonkowie mogą dokonać jego podziału po ustaniu wspólności w postępowaniu nieprocesowym (art. 566-567 k.p.c.).

  • Zbycie rzeczy wchodzącej w skład majątku wspólnego małżonków dokonane po rozwodzie, a przed podziałem majątku

    Polski system prawa rodzinnego przewiduje trzy podstawowe rodzaje ustrojów majątkowych, jakie mogą powstać między małżonkami. Pierwszym z nich jest tzw. wspólność ustawowa regulowana w przepisach art. 31-46 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1359)., w której to składniki majątku znajdującego się we własności małżonków podlegają stosownej klasyfikacji do jednej z trzech kategorii takich jak: majątek wspólny, majątek osobisty męża oraz majątek osobisty żony. Drugim rozwiązaniem, jakie przewidział ustawodawca, jest tzw. umowny ustrój majątkowy (art. 47-50(1) k.r. i o.). W tym przypadku małżonkowie na mocy zawartej umowy dokonują rozszerzenia bądź ograniczenia zasad wspólności ustawowej (w granicach, na jakie przyzwala ustawa) lub też podejmują decyzję o przeprowadzeniu rozdzielności majątkowej (w tym w wariancie rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków). Trzecią z opcji nadania kształtu majątkowej relacji małżonków jest już sama rozdzielność majątkowa dokonywana w ramach tzw. przymusowego ustroju majątkowego (art. 52-54 k.r. i o.). Do takiej sytuacji dochodzi jedynie w konsekwencji wydania przez sąd orzeczenia wskutek żądania wysuniętego przez jednego z małżonków, alternatywnie także w rezultacie ogłoszenia upadłości jednego z małżonków lub ubezwłasnowolnienia go, a dodatkowo również w momencie ogłoszenia separacji lub separacji.

    Po powstaniu rozdzielności majątkowej może powstać potrzeba dokonania podziału powstałego wcześniej majątku wspólnego małżonków. Zgodnie z regulacją prawa cywilnego do postępowanie takiego stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku (art. 567 § 3 i oraz art. 688 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1805 z późn. zm.)), które to z kolei nakierowują organ stosujący prawo do odpowiedniego stosowania w kwestiach przezeń nieuregulowanych przepisów o procedurze przeprowadzanej w ramach zniesienia współwłasności. W efekcie sąd dokonujący podziału majątku wspólnego rozstrzyga o wzajemnych roszczeniach małżonków z tytułu posiadania i używania składników majątku wspólnego, pobranych pożytków i przychodów, poczynionych nakładów i spłaconych długów.

    Ciekawym zagadnieniem związanym z zarysowaną wyżej sytuacją jest bez wątpienia przypadek, w którym to jeden z małżonków po orzeczeniu rozwodu przez właściwy sąd okręgowy, a jeszcze przed dokonaniem podziału majątku wspólnego przez właściwy sąd rejonowy, dokona zbycia rzeczy z majątku wspólnego. Orzecznictwo, jakie wykształciło się w kontekście niniejszego problemu, przewiduje zasadę, iż po ustaniu wspólności ustawowej rozporządzenie przez jednego z małżonków (byłych małżonków) udziałem w przedmiocie należącym do majątku wspólnego wymaga zgody byłego współmałżonka. Przyjmuje się jednocześnie, że przy jej braku rozporządzenie jest bezskuteczne wobec małżonka, który zgody nie wyraził. Faktycznie sytuacja taka rodzi problem tej natury, iż sąd przy uznaniu rozporządzenia za bezskuteczne w stosunku do drugiego byłego małżonka, winien jest dokonać podziału majątku wspólnego tak, jakby rozporządzenia tego nie było. Organ zobligowany jest wziąć pod uwagę stan tego przedmiotu z chwili ustania wspólności ustawowej, określić jego wartość według jego wartości rynkowej z chwili orzekania i dokonać stosownych rozliczeń między małżonkami. Wysnute powyżej wnioski są głównie przedmiotem rozważań judykatury, a jednym ze stosunkowo nowszych orzeczeń związanych z poruszaną tematyką jest postanowienie SN z 16.04.2014 r., V CSK 315/13. Niezaprzeczalnie uwagę zwraca fakt, iż bezprawne rozporządzenie składnikiem majątku wspólnego rozwiedzionego małżonka dokonane przed podziałem majątku wspólnego skutkuje nie tyle nieważnością dokonanej czynności prawnej, ile inną sankcją w postaci bezskuteczności względem drugiego z rozwiedzionych małżonków. Ma to na celu ochronę interesu majątkowego takiego małżonka oczekującego na sprawiedliwy podział dotychczasowego majątku wspólnego. Realizuje to niewątpliwie znaną prawu cywilnemu dyrektywę przestrzegania zasad współżycia społecznego. Można jednak zastanawiać się nad tym, czy wprowadzenie sankcji nieważności dokonanej czynności prawnej nie byłoby bardziej przejrzyste dla adresatów prawa i nie ułatwiłoby samej procedury podziału majątku.

  • Opodatkowanie odpłatnej umowy o podział majątku wspólnego między byłym małżonkiem a spadkobiercami drugiego małżonka

    Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z dnia 24 maja 2021 r.; 0111-KDIB2-3.4014.16.2021.5.ASZ pochylił się nad problemem odpłatnej umowy o podział majątku. W realiach niniejszej sprawy małżonkowie rozwiedli się i zamierzali przeprowadzić podział majątku przed notariuszem. Niestety zanim do podziału doszło jeden z małżonków zmarł a spadek po nim (w którego skład wchodził udział w wysokości ½ w nieruchomości) nabyli jego dwaj synowie. Żyjący małżonek wraz ze spadkobiercami postanowili zawrzeć notarialną umowę podziału majątku wspólnego obejmującą nieruchomość, która znajdowała się w majątku wspólnym nabytym w czasie trwania małżeństwa, w którym obowiązywał ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej.

    Organ zaznaczył, że opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych podlegają umowy ściśle określone w ustawie. Jest to między innymi umowa o dział spadku oraz umowa o zniesienie współwłasności – w części dotyczącej spłat lub dopłat. Umowy takie rodzą skutki tożsame z umową, którą planowali zawrzeć małżonek i spadkobiercy. Z uwagi na to powstało zagadnienie, czy odpłatna umowa (z dopłatami i spłatami) o podział majątku wspólnego między byłym małżonkiem a spadkobiercami drugiego małżonka również podlega opodatkowaniu.

    W omawianej interpretacji organ stwierdził, że podatek nie jest należny. Przedmiotowa umowa nie jest bowiem ani umową o zniesienie współwłasności, ponieważ dotyczy wspólności majątkowej małżeńskiej i jej skutki prawne są odmienne, ani umową o dział spadku, gdyż nie jest zawierana pomiędzy spadkobiercami. Dopuszczalność takiej umowy potwierdzają art. 46 i 501 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

  • Usługi świadczone na rzecz spółki a podział majątku wspólnego

    Artykuł 45 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego reguluje zasady dokonywania przez małżonków rozliczeń z tytułu wydatków i nakładów poczynionych w czasie trwania ustroju wspólności ustawowej z majątku wspólnego na majątki osobiste każdego z nich oraz poczynionych z majątków osobistych na majątek wspólny.

    Przepis ten stanowi, że każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Dodatkowo można żądać zwrotu wydatków i nakładów, które jeden z małżonków poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Zastrzega się jednak, że nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły one wartość majątku w chwili ustania wspólności.

    Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie definiują pojęcia wydatków i nakładów dokonanych z jednego majątku na inny majątek. Z uwagi na to mogą pojawić się wątpliwości, co będzie mogło być uznane za wydatek lub nakład w rozumieniu art. 45 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

    Orzecznictwo rozstrzygnęło, czy z uwagi na specyfikę świadczenia usługi na rzecz spółki w wypadku podziału majątku wspólnego po ustaniu wspólności ustawowej między małżonkami, może być ono zakwalifikowane jako poczyniony z niego nakład lub wydatek w rozumieniu Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Za takim stanowiskiem opowiadał się dotychczas Sąd Najwyższy.

    W postanowieniu z 16 stycznia 2013 r. o sygn. II CSK 193/12 Sąd Najwyższy stwierdził jednak, że za wydatek czy nakład nie może być uznana usługa świadczona przez drugiego małżonka – wspólnika spółki cywilnej – na rzecz spółki. Oznacza to, że małżonek nie może żądać zwrotu wartości usług świadczonych przez drugiego małżonka na rzecz spółki cywilnej na podstawie art. 45 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

  • Brak rozstrzygnięcia o wszystkich przedmiotach przy podziale majątku

    W postępowaniu działowym sąd rozpoznający sprawę ma obowiązek z urzędu ustalić skład majątku wspólnego a następnie dokonać jego podziału. Co więcej, sąd rozstrzyga wszelkie spory współwłaścicieli o prawo własności, jak również wzajemne roszczenia współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy. Wszelkie tego typu roszczenia należy zgłosić już w toku postępowania działowego, gdyż po zapadnięciu prawomocnego postanowienia strony nie mogą ich dochodzić. Powyższe zasady wynikają wprost z przepisów o dziale spadku (art. 684 Kodeksu postępowania cywilnego) oraz podziale współwłasności (art. 618 Kodeksu postępowania cywilnego), które stosuje się odpowiednio do innych postępowań działowych.

    W postanowieniu o podziale spadku czy majątku dorobkowego Sąd powinien więc wypowiedzieć się oddzielnie co do każdej rzeczy, co do której istnieje spór czy weszła w skład majątku wspólnego (lub majątku spadkowego). W praktyce może pojawić się pytanie co zrobić gdy sąd pominie w orzeczeniu część przedmiotów spornych i nie dokona ich podziału. Czy w takim przypadku niedokonanie podziału przedmiotu oznacza, że przedmiot nie wchodzi do majątku wspólnego (a w związku z tym nie podlega podziałowi), czy też sąd omyłkowo pominął daną kwestię. Zagadnienie jest o tyle istotne, że w pierwszym przypadku od orzeczenia należy złożyć apelację, w drugim zaś – wniosek o uzupełnienie orzeczenia.

    Powyższą problematykę Sąd Najwyższy poruszył w uchwale z dnia 17 września 1969 r. III CZP 70/69, stwierdzając, że w opisanym przypadku strona powinna zaskarżyć orzeczenie apelacją. SN podkreślił, że w postępowaniu o podział majątku sąd rozpoznaje całość związanych z tym podziałem stosunków i że postanowienie o podziale majątku wspólnego obejmuje całościowe rozstrzygnięcie sprawy. Z uwagi na to nieuwzględnienie jakiegoś składnika majątku w orzeczeniu jest rozstrzygnięciem merytorycznie negatywnym, odpowiadającym niezaliczeniu tego składnika do majątku podlegającego podziałowi. Strona niezadowolona może zaskarżyć orzeczenie, stawiając zarzut niewłaściwego ustalenia składu majątku wspólnego, godzącemu jednocześnie w całości orzeczenia, albowiem prawidłowe ustalenie składu i wartości majątku wspólnego warunkuje także prawidłowość pozostałych dyspozycji orzeczenia.

  • Ustalanie wartości rynkowej nieruchomości obciążonej hipoteką w postępowaniu o podział majątku

    W przypadku konieczności podziału majątku wspólnego małżonków (np. z powodu rozwodu) może pojawić się kwestia określenia wartości nieruchomości nabytej przez małżonków, na której wspólnie ustanowili oni hipotekę. Problem ten niejednokrotnie był przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. W postanowieniu z dnia 13 marca 2020 r. o sygn. III CZP 64/19 SN uznał, że w sprawach dotyczących podziału majątku małżeńskiego wartość obciążenia hipotecznego co do zasady nie wpływa na wartość nieruchomości wspólnej przydzielonej w wyniku podziału jednemu z małżonków.

    Sąd uznał, że przy sprzedaży nieruchomości to cena stanowi o jej wartości rynkowej, a obciążenie hipoteką wpływa jedynie na sposób zadysponowania tą ceną poprzez zapłatę długu w celu doprowadzenia do wygaśnięcia hipoteki.

    Hipoteka ma charakter akcesoryjny, gdyż zabezpiecza wierzytelność i może istnieć w oderwaniu od osobistego zobowiązania do zaspokojenia wierzytelności także z innych składników majątku poza obciążoną nieruchomością. Sprzedaż obciążonej hipoteką nieruchomości nie ma więc znaczenia dla osobistej odpowiedzialności za dług.

    Tym samym Sąd Najwyższy potwierdził wcześniejszą wykładnię dotyczącą określania wartości nieruchomości obciążonej hipoteką. Zgodnie z nią hipoteka obciążająca nieruchomość byłych małżonków nie ma wpływu na wartość rynkową nieruchomości, przyjmowaną przez sąd za podstawę ustalenia wysokości spłaty lub dopłaty należnej małżonkowi, który nie otrzymuje nieruchomości lub prawa do lokalu. Podział majątku wspólnego według sądu nie rzutuje bowiem na utrzymywanie się solidarnego i osobistego zobowiązania obojga małżonków do spłaty kredytu także po dokonaniu podziału majątku wspólnego.

    SN przypomniał także jakie okoliczności są prawnie doniosłe przy oznaczaniu wartości nieruchomości. Wskazał, że ustalając wartość rynkową nieruchomości rzeczoznawca majątkowy uwzględnia w szczególności cel wyceny, rodzaj i położenie nieruchomości, przeznaczenie w planie miejscowym, stopień wyposażenia w urządzenia infrastruktury technicznej, stan jej zagospodarowania oraz dostępne dane o cenach, dochodach i cechach nieruchomości podobnych.

    Jednocześnie sąd przypomniał, że możliwe jest dochodzenie między małżonkami roszczenia o zwrot kwoty zobowiązania zabezpieczonego hipoteką, spłaconego przez jednego z nich po uprawomocnieniu się postanowienia o podziale majątku wspólnego.

  • Podział majątku a prawa w spółce

    Z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami powstaje wspólność majątkowa (ustawowa). Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wspólność ta obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich.

    Co dzieje się w sytuacji, gdy w majątku wspólnym znajdują się udziały w spółce? Będą wtedy inaczej traktowane na gruncie stosunków majątkowych między małżonkami a inaczej w relacji między spółką a jej wspólnikami.

    W postanowieniu z 31.01.2013 r., II CSK 349/12 Sąd Najwyższy wskazał, że udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nabyte przez jedno z małżonków za środki z majątku wspólnego wchodzą do tego majątku. Stanowisko takie akceptowane jest w piśmiennictwie i orzecznictwie. Zastrzega się jednakże, że skutkiem niespójności pomiędzy prawem handlowym a prawem rodzinnym jest trudność pogodzenia wynikającego z umowy spółki statusu wspólnika, przysługującego tylko małżonkowi nabywającemu udziały, z łącznym charakterem majątku małżeńskiego, do którego nabyte udziały wchodzą.

    Sąd Najwyższy w powyższym postanowieniu wskazał, że należące do majątku wspólnego udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością co do zasady mogą być podzielone pomiędzy byłych małżonków, a więc także przypaść temu ze współuprawnionych, który nie był wspólnikiem. Przeszkodą do dokonania takiego podziału byłoby jedynie zawarcie w umowie spółki przewidzianego Kodeksie spółek handlowych zastrzeżenia ograniczającego lub wyłączającego wstąpienie do tej spółki współmałżonka w przypadku, gdy udziały są objęte wspólnością majątkową.

    W rozpatrywanej sprawie sporne udziały zostały zbyte już po ustaniu wspólności ustawowej między stronami. Skuteczność tego rodzaju rozporządzenia powinna być według sądu przedmiotem oceny przeprowadzonej w postępowaniu o podział majątku. Konsekwencją ustalenia bezskuteczności rozporządzenia jest dokonanie podziału majątku tak, jak gdyby zbycie nie miało miejsca. Należy jednak zaznaczyć, że w stosunku do osób trzecich przyznanie w postanowieniu podziałowym składnika majątku, który został zbyty, wyznacza jedynie dla małżonka legitymację do podjęcia działań przeciw nabywcy, któremu ten składnik przypadł. Nie stanowi to natomiast wiążącego nabywcę tytułu przesądzającego prawo wskazanego w nim małżonka do zbytego składnika majątku.

    Podsumowując, wykładnia Sądu najwyższego oznacza, że w przypadku, gdy wspólność majątkowa małżeńska ustanie lub zostanie zniesiona, część udziałów może trafić do tego z małżonków, który uprzednio nie miał formalnego statusu wspólnika. Stanie się tak np. w przypadku rozwodu. Oznacza to, że były małżonek może stać się wówczas wspólnikiem w spółce.  

    Aby uniknąć takich problemów w praktyce, możliwe jest uregulowanie kwestii małżeńskich w umowie spółki. Zgodnie z art. 1831 KSH umowa ta może ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie do spółki współmałżonka w przypadku, gdy udział lub udziały są objęte wspólnością majątkową małżeńską.

    KS