Tag: rozliczenie

  • Nakłady na majątek osobisty małżonka w perspektywie podziału majątku wspólnego.

    Kwestią nakładów na majątek osobisty małżonka zajął się Sąd Najwyższy (Postanowienie Sądu Najwyższego I CSK 3142/22 z dnia 21 grudnia 2022 r.).

    Wciąż najczęściej wybieranym rozwiązaniem, jeżeli chodzi o formę ustroju majątkowego małżonków, jest wspólność majątkowa. Jest to w pewnym sensie rozwiązanie preferowane przez ustawodawcę, uregulowane jako podstawowe i w pewnym sensie preferowane przez niego.

    Wspólność majątkowa raz ustanowiona, nie musi trwać już jednak zawsze. Zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, może zostać ona zniesiona w różny sposób, np. poprzez wprowadzenie przez małżonków umownego ustroju majątkowego już w czasie trwania małżeństwa, poprzez wprowadzenie przymusowej rozdzielności majątkowej czy przez sąd na wniosek któregokolwiek z małżonków z ważnych powodów. Ustanie wspólności majątkowej powoduje także orzeczenie separacji lub rozwodu.

    W momencie ustania wspólności majątkowej, zgodnie z art. 45 §1 i 2 k.r. i. o., przy podziale majątku wspólnego należy dokonać rozliczeń między małżonkami, tak aby uwzględnić wkłady małżonków na poczet majątku wspólnego. Z pewnością nie budzi do wątpliwości. Jednakże, podkreślić należy, że takiego rodzaju rozliczeń należy dokonać w drugą stronę. Wziąć należy pod uwagę przyrosty majątku osobistego małżonka, kosztem majątku wspólnego.

    Tytułem zobrazowania twierdzenia Sądu w drodze prostego przykładu:

    Jeżeli żona posiada mieszkanie przed ślubem (czyli posiada je w majątku osobistym), ale po ślubie dokona jego remontu z pieniędzy zarobionych przez nią i męża, w przypadku podziału majątku wspólnego, mąż będzie uprawniony do żądania nie tylko zwrotu nominalnego nakładu, ale również zwiększenia przypadającej mu udziału w majątku o odpowiednią część wartości, o którą wzrosła wartość mieszkania żony w wyniku remontu

    W omawianej sprawie  Sąd Okręgowy orzekł o rozliczeniu nakładów z majątku wspólnego małżonków na wniesiony przez uczestnika wkład do spółki cywilnej, przekształconej następnie w spółkę jawną, bez złożenia przez wnioskodawczynię stosownego żądania; we wniosku i w dalszym toku postępowania wnioskodawczyni żądała bowiem 1/4 dochodu ze sprzedaży przedsiębiorstwa spółki. Nadto Sąd – zdaniem uczestnika: błędnie – ocenił, że rozliczeniu podlega kwota stanowiąca równowartość udziału uczestnika w spółce jawnej w dniu ustania wspólności majątkowej, która to wartość dalece różni się od kwoty rzeczywiście wpłaconej przez uczestnika tytułem wkładu do spółki cywilnej, przekształconej następnie w spółkę jawną.

    Zdaniem Sądu Najwyższego wystarczające jest wskazanie na dokonanie określonego nakładu (w postaci pieniężnej lub nakładu rzeczowego) i wykazanie jego poczynienia.  Wysokość zaś kwoty, która z tego tytułu powinna być uwzględniona w rozliczeniach dokonywanych w ramach podziału majątku wspólnego, niejednokrotnie nie musi finalnie odpowiadać nominalnej wartości nakładu, nierzadko dokonanego na wiele lat przed ustaniem wspólności ustawowej; wysokość ta podlega bowiem ustaleniu z uwzględnieniem wypracowanych w tym zakresie zasad właściwych dla postępowania działowego.

    Takie stanowisko, znajdujące umocowanie w brzmieniu przywołanych przepisów, wyraża ideę ochrony – przez odtworzenie pełnej wartości – majątku wspólnego, uszczuplonego wskutek nakładów na majątek osobisty małżonka.

  • Podział rzeczy w sprawie o dział spadku

    Sąd Najwyższy przypomniał w postanowieniu z dnia 6 maja 2021 r. (V CSKP 29/21), że zniesienie współwłasności może następować poprzez podział rzeczy wspólnej. „Stanowiąc o „podziale rzeczy”,- przepis art. 211 k.c. obejmuje podział w sensie fizycznym, tj. poprzez stworzenie nowych dwu lub więcej rzeczy z jednej istniejącej dotychczas. Tym samym podział prowadzi każdorazowo do powstania nowego dobra prawnego, które – co do zasady – stanowi po zniesieniu współwłasności przedmiot wyłącznego prawa jednego z dotychczasowych współwłaścicieli. Podział taki powinien być dokonany wówczas, gdy nie pozostaje sprzeczny z przepisami ustawy bądź ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy ani nie pociąga za sobą istotnej zmiany rzeczy lub znacznego zmniejszenia jej wartości. W takich bowiem przypadkach rzecz może zostać przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów k.p.c. (art. 212 § 2 k.c.).„

    Jeżeli dochodzi do podziału rzeczy w toku sprawy o dział spadku dopuszczalne jest wtedy wydanie postanowienia częściowego (art. 317 § 1 k.p.c.) poprzez „przyznanie danego przedmiotu lub prawa jednemu ze spadkobierców (por. także art. 1044 k.c.) z obowiązkiem spłaty pozostałych (art. 212 w związku z art. 1035 k.c.), gdy zatem rozstrzyga całościowo co do objętego działem spadku składnika, rozliczając go kompleksowo między wszystkimi spadkobiercami, a także podziału majątku wspólnego, w zakresie obejmującym niektóre składniki majątku pod warunkiem, że postanowienie takie musi zawierać całkowite rozstrzygnięcie kwestii o przyznaniu tego składnika jednemu z uczestników oraz definitywne rozliczenie z tego tytułu.„

  • Roszczenie o zwrot nakładów na rzecz wspólną po zbyciu udziałów

    W uchwale SN z 21 lutego 2008 roku, o sygn. III CZP 144/07, Sąd Najwyższy rozważył, czy odpowiedzialność z tytułu zaspokojenia roszczeń współwłaściciela, który dokonał nakładów na rzecz wspólną, ponoszą osoby będące współwłaścicielami rzeczy w chwili orzekania o odpowiedzialności z tego tytułu, czy też osoby będące współwłaścicielami w czasie, kiedy dany nakład został dokonany.

    Pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów. W takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną. Artykuł 207. Kodeksu cywilnego określający zasady udziału w wydatkach i przychodach wniesionych do majątku wspólnego przez współwłaścicieli nie określa jednak jednoznacznie, czy dotyczy współwłaścicieli w czasie orzekania czy w chwili dokonania nakładu. Z tego względu konieczne było rozwianie wątpliwości interpretacyjnych przez Sąd Najwyższy.

    SN wskazał, że roszczenie o zwrot wartości nakładów poniesionych przez jednego ze współwłaścicieli na rzecz wspólną przysługuje przeciwko osobom, które były współwłaścicielami w czasie dokonywania tych nakładów. Zdaniem sądu przepisy kodeksu wskazują, że roszczenie o zwrot odpowiedniej części wydatków jest roszczeniem względnym, czyli powstającym i realizowanym w stosunkach między współwłaścicielem, który poniósł wydatki i podmiotem, który w chwili ich poniesienia był obowiązany do zapłaty odpowiedniej części wydatków.

    Sąd Najwyższy zastanowił się również, czy może mieć znaczenie fakt, iż aktualny współwłaściciel rzeczy zobowiązany do zwrotu wartości nakładów nabył udział we współwłasności na podstawie umowy o charakterze nieodpłatnym. W przedmiotowej sprawie bowiem współwłaściciele zbyli swoje udziały w formie darowizny. Zdaniem SN nieodpłatność czynności nabycia udziału we współwłasności nie będzie miała znaczenia. Z art. 207 Kodeksu cywilnego nie wynika bowiem, by ustawodawca wiązał modyfikację reguł rozliczeń między współwłaścicielami z nieodpłatnym charakterem nabycia udziału.

    Należy zwrócić uwagę, że wcześniejsze orzecznictwo sądów było odmienne. Jednakże od 2008 roku sądy jednolicie orzekają, iż roszczenie o zwrot wartości nakładów poniesionych przez jednego ze współwłaścicieli na rzecz wspólną przysługuje przeciwko osobom, które były współwłaścicielami w czasie dokonywania tych nakładów, również wtedy, gdy osoby te zbyły swoje udziały nieodpłatnie.

  • Rozliczenie majątkowe między byłymi konkubentami

    Konkubinat nie został uregulowany w żadnym akcie prawnym, jednak ze względu na okoliczności wielokrotnie był definiowany na potrzeby konkretnych postępowań przed sądami. Uznaje się go za prawnie nieuregulowane wspólne życie dwóch osób, na które składają się więzi emocjonalne, fizyczne oraz ekonomiczne. Jednak bez względu na długość trwania związku czy inne czynniki, nie jest możliwe stosowanie do konkubinatu przepisów z zakresu małżeńskich stosunków majątkowych. W przeciwieństwie do nich, w konkubinacie nie występuje domniemanie współwłasności (wspólności rzeczy). Takie zastosowanie przepisów przez analogię, oznaczałoby zrównanie pod tym względem małżeństwa i konkubinatu. Ta kwestia została poruszona między innymi w wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 13 listopada 2019 r. o sygn. IX Ca 1195/19.

    Zgodnie z powołanym orzeczeniem nie ma podstaw do stosowania w przypadku rozliczenia konkubinatu przepisów dotyczących małżeńskich stosunków majątkowych, nawet w drodze analogii ponieważ oznaczałoby to de facto zrównanie pod tym względem małżeństwa i konkubinatu – do czego nie ma prawnej podstawy. W szczególności zaś dlatego, że burzyłoby to ukształtowany system prawny, w którym konkubinat został świadomie uznany za nie podlegający regulacji przez przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

    Do rozliczeń majątkowych pomiędzy osobami pozostającymi w trwałym związku faktycznym, jeżeli nie istniał między stronami jakikolwiek stosunek umowny w tym zakresie, mogą mieć zastosowanie przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 Kodeksu Cywilnego). W takim przypadku należy wykazać wzbogacenie jednej ze stron oraz brak podstawy prawnej wzbogacenia.

    Możliwe jest także wspólne nabycie rzeczy ruchomej, nieruchomości czy wspólne wzięcie kredytu. W takim przypadku partnerzy stają się współwłaścicielami. Nie ma tutaj znaczenia fakt pozostawania w konkubinacie. Każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności.