Tag: spadek

  • Połączenie w jednym postępowaniu sprawy o dział spadku ze sprawą o zniesienie współwłasności i sprawą o podział majątku wspólnego


    Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 2024 r. (III CZ 208/23) artykuł 689 k.p.c. zezwala na połączenie w jednym postępowaniu sprawy o dział spadku ze sprawą o zniesienie współwłasności i sprawą o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej. Gdy w skład spadku wchodzi udział w majątku, który był objęty wspólnością małżeńską, i wcześniej nie doszło do przesądzenia ewentualnych zwrotów z tytułu nakładów, wydatków oraz innych świadczeń z majątku wspólnego na majątek odrębny lub odwrotnie, połączenie w jednym postępowaniu działu spadku z podziałem majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej jest konieczne. Dopóki bowiem nie nastąpi przesądzenie wspomnianych zwrotów, nie jest możliwe – a według art. 684 k.p.c. konieczne – ustalenie składu i wartości dzielonego spadku.

  • Podział majątku i dział spadku a podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC)

    Zgodnie z ustawą z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych opodatkowaniu podlega tylko dział spadku zatem od podziału majątku wspólnego nie płaci się PCC (art. 1).

    Co więcej od działu spadku należy zapłacić PCC tylko w części dotyczącej spłat i dopłat (art. 1 ust.1 pkt.f). Obowiązek podatkowy ciąży na podmiocie nabywającym rzeczy lub prawa majątkowe ponad udział w spadku lub we współwłasności (art. 4 ust.5). Podstawą opodatkowania jest wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego nabytego ponad wartość udziału w spadku (art. 6 ust. 1 pkt. 5). Stawka podatku wynosi standardowo 1 %. Natomiast przy przeniesieniu własności nieruchomości, rzeczy ruchomych, prawa użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego oraz prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym – 2% (art. 7 ust.1 pkt.2)

  • Dział spadku, w którym jest przedsiębiorstwo

    Zgodnie z art. 1037 § 3 kc jeżeli do spadku należy przedsiębiorstwo, umowa o dział spadku powinna być zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Jeżeli jednak w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość albo przedsiębiorstwo jest objęte zarządem sukcesyjnym, umowa o dział spadku powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

    Częściowy dział spadku w sądzie jest dopuszczalny z tego powodu, że w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo (1038 § 3 kc). Normalnie sąd może ograniczyć dział spadku tylko z ważnych powodów. Jednocześnie zgodnie z art. 10381 kc w przypadku gdy w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo, dział spadku obejmuje to przedsiębiorstwo z uwzględnieniem potrzeby zapewnienia kontynuacji prowadzonej przy jego wykorzystaniu działalności gospodarczej, chyba że spadkobiercy oraz małżonek spadkodawcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie, nie osiągnęli porozumienia co do kontynuacji tej działalności. Jest to więc analogiczna zasada jak przy gospodarstwie rolnym (art. 213 kc)

  • Stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku i zniesienie współwłasności w jednym postępowaniu

    Zgodnie z art. 681kpcJeżeli stwierdzenie nabycia spadku jeszcze nie nastąpiło i nie został sporządzony zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku wydaje sąd w toku postępowania działowego. Warto też przypomnieć postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 października 1995 r. (II CRN 133/95), w którym stwierdzono, że zgłoszenie w jednym wniosku żądań stwierdzenia nabycia spadku i jego działu, a także zniesienia współwłasności, stanowi kumulację roszczeń dopuszczalną na gruncie postępowania nieprocesowego na podstawie art. 191 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

    Oznacza to że nie trzeba zakładać 3 spraw o stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku i zniesienie współwłasności w jednym postępowaniu, ale wszystkie żądania można zawrzeć w jednym wniosku

  • Częściowy dział spadku

    Z chwilą otwarcia spadku, tj. z chwilą śmierci spadkodawcy, spadkobiercy wchodzą łącznie w całokształt sytuacji prawnej zmarłego, tym samym stają się współwłaścicielami całego majątku spadkodawcy. W takiej sytuacji niejednokrotnie decydują się oni na przeprowadzenie działu spadku. Działanie to zmierza nie tylko do zerwania istniejącej pomiędzy nimi więzi, ale jednocześnie powoduje zmianę w zakresie odpowiedzialności za długi spadkowe. Dział spadku może być sądowy lub umowny – nie są one jednak w całości równoznaczne. Warto bowiem zaznaczyć, że spadkobiercy dokonujący działu w drodze umowy mają dużo dalej idący zakres swobody, ten sposób nie doznaje ograniczeń. To sami spadkobiercy decydują, czy przedmiotem działu będzie spadek w całości czy w części, także do nich należy decyzja co do liczby zawieranych umów (P. Zdanikowski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki (art. 922-1087), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2019, art. 1038.)

    Jak stanowi przyjęta w polskim porządku prawnym zasada, na co wyraźnie wskazuje treść art. 1038 ustawy Kodeks cywilny, sądowy dział spadku powinien obejmować spadek w całości. Zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie reguła ta odnoszona jest do działu w ujęciu przedmiotowym i podmiotowym. Częściowy dział spadku dopuszczalny jest wyłącznie z ważnych powodów. Ponadto, powszechnie uznawany jest pogląd, zgodnie z którym częściowy dział spadku w sensie podmiotowym, tj. tylko pomiędzy poszczególnych spadkobierców, w ogóle nie jest możliwy. Jedynym sposobem wykluczenia ze wspólności jest zrzeczenie się udziałów spadkowych.

    Jak wskazano powyżej – częściowy dział spadku, a zatem obejmujący nie wszystkie składniki majątku spadkowego, lecz jedynie ich część (G. Karaszewski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, Warszawa 2022, art. 1038), może mieć miejsce tylko pod warunkiem ziszczenia się ważnych powodów, celem działania jest wszakże „definitywne zniesienie wspólności majątku spadkowego” (A. Kidyba, E. Niezbecka [w:] A. Kidyba, E. Niezbecka, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV. Spadki, wyd. IV, Warszawa 2015, art. 1038). Jednocześnie, ustawodawca nie zdecydował się na wprowadzenie pełnej definicji legalnej pojęcia ważnych powodów, z tego też względu musiała ona zostać wypracowana przez orzecznictwo. Ocena dokonywana jest każdorazowo, na gruncie konkretnego stanu faktycznego. Na podstawie ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzenie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej do art. 1038 k.c. został dodany §3, który wyjątkowo w sposób expressis verbis, wskazuje okoliczność, która uznawana jest za ważny powód. Jeżeli w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo – wtedy też zazwyczaj – brak jest wątpliwości co do zasadności sądowego częściowego działu spadku. Co podkreśla P. Zdanikowski w komentarzu do ustawy nie oznacza to jednak pełnej dowolności. Dopuszcza się bądź dział obejmujący wyłącznie przedsiębiorstwo, bądź częściowy dział pozostałych składników, w wyniku którego przedsiębiorstwo „pozostanie we wspólności majątku spadkowego” (Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki (art. 922-1087), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2019, art. 1038).

    W trakcie dokonywania oceny wagi powodów, które ewentualnie pozwolą na sądowy dział spadku w części, należy wziąć pod uwagę „względy zarówno ekonomiczne, jak i interesy majątkowe spadkobierców” (A. Kidyba, E. Niezbecka [w:] A. Kidyba, E. Niezbecka, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV. Spadki, wyd. IV, Warszawa 2015, art. 1038.). Sytuacje uzasadniające ograniczenie działu spadku do części majątku spadkowego mogą mieć miejsce w przypadkach, gdy między innymi:

    dokonanie działu co do konkretnego przedmiotu spadkowego w pewnym okresie byłoby sprzeczne z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem lub z zasadami współżycia społecznego – jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 14 kwietnia 2021 r., sygn. akt II CSKP 16/21, dokonując podziału prowadzącego do wyjścia ze współwłasności sąd winien uwzględnić zgodność takiego działania z prawem, zasadami współżycia społecznego (Postanowienie SN z 14.04.2021 r., II CSKP 16/21, LEX nr 3358853.);

    dokonanie podziału byłoby dopuszczalne, z uwagi na przeznaczenie rzeczy, jeżeli podział nie pociągałby za sobą istotnej zmiany rzeczy lub znacznego zmniejszenia wartości (Postanowienie SN z 17.02.1999 r., II CKU 63/98, LEX nr 36553.);

    w wyniku podziału nieruchomości doszłoby do utworzenia dwóch działek, z których jedna objęłaby obszar niezbędny do korzystania ze znajdującego się na niej budynku, a druga objęłaby część nienadającą się do inwestycji z uwagi na przeznaczenie pod wysokie budownictwo o charakterze publicznym, a także z uwagi na utrudniony dojazd od ulicy (Postanowienie SN z 17.12.1999 r., III CKN 502/98, LEX nr 371783.).

    Wśród ważnych powodów wskazuje się również zgodny wniosek spadkobierców o przeprowadzenie działu częściowego. Teza ta nie jest jednak bezsporna. Przeważające w tej kwestii są postulaty liberalne, podług których zgodny wniosek spadkobierców na ograniczenie działu spadku do jego części można uznać za ważny powód. Za słusznością takiego stanowiska opowiada się m.in.: A. Kidyba (A. Kidyba, E. Niezbecka [w:] A. Kidyba, E. Niezbecka, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV. Spadki, wyd. IV, Warszawa 2015, art. 1038.). Inaczej natomiast P. Zdanikowski, wskazując poniekąd słusznie, że „skoro spadkobiercy mogą zawrzeć umowę o częściowy dział spadku i jest to uzależnione tylko od ich woli, to ważne powody należy rozumieć raczej jako okoliczności obiektywne” (P. Zdanikowski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki (art. 922-1087), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2019, art. 1038.). Zdaje się, że bliższe takiemu twierdzeniu jest ratio legis przepisu.

    Analizując przepis art. 1038 k.c. nie sposób pominąć kwestii art. 46 k.r.o. Jak stanowią w związku – z ważnych powodów dopuszczalne jest ograniczenie podziału majątku, po ustaniu wspólności majątkowej, który był nią objęty. Art. 46 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy, w kwestiach nieunormowanych, odsyła bowiem do przepisów o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku. Podobnie jak w przypadku kodeksu cywilnego ustawodawca nie wskazuje wprost sytuacji, które należałoby uznać za ważny powód. Przeważnie przyjmuje się jednak, że mogą mieć one charakter osobisty, gospodarczy, ale przede wszystkich muszą mieć charakter obiektywny (B. Kubica [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2021, art. 46.). „Dokonanie podziału ograniczonego do części majątku wspólnego stwarza konieczność jego uzupełnienia. Taka potrzeba występuje, gdy sąd z ważnych powodów dokonał podziału częściowego (art. 1038 § 1 zd. 2 k.c. w zw. z art. 46 k.r.o.) albo gdy z innych przyczyn pewne przedmioty majątkowe pozostały poza podziałem (np. jeden z małżonków zataił, że dany przedmiot, uważany za zaginiony, odnalazł się)” (E. Skowrońska-Bocian [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. J. Wierciński, Warszawa 2014, art. 46.)

  • Dział spadku obejmujący przedsiębiorstwo

    W sytuacji, gdy w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo zastosowanie znajduje art. 10381 KC. Zanim wyjaśniona zostanie treść przytoczonego przepisu należy jednak zapoznać się z kodeksową definicją samego pojęcia przedsiębiorstwa. W świetle art. 551 KC przedsiębiorstwem jest zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej. Jeżeli zatem wspomniane przedsiębiorstwo należy do spadku, dział spadku obejmuje to przedsiębiorstwo ze szczególnym uwzględnieniem potrzeby, którą jest zapewnienie kontynuacji prowadzonej przy jego wykorzystaniu działalności gospodarczej, chyba że spadkobiercy oraz małżonek spadkodawcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie, nie osiągnęli porozumienia co do kontynuacji tej działalności.

    Podstawowym celem, który powinien zostać zrealizowany podczas dokonywania czynności działu spadku z przedsiębiorstwem, jest gwarancja, iż działalność gospodarcza będzie prowadzona w dalszym ciągu. Przedsiębiorstwo może podlegać działowi również w sytuacji, gdy mimo wszystko spadkobiercy oraz uprawniony małżonek spadkodawcy nie są w stanie osiągnąć porozumienia co do kontynuacji działalności gospodarczej. Art. 10381 KC dotyczy działu sądowego, z czego wynika fakt, iż to na sądzie spoczywa ciężar próby pojednania uczestników postępowania, aby osiągnąć zamierzony cel przepisu. Istotne jest, iż w przypadku niesądowego, a umownego działu spadku omawiana dyrektywa nie jest wiążąca dla spadkobierców, może stanowić natomiast ewentualną wskazówkę. W większości przypadków nie dokonuje się podziału poszczególnych składników przedsiębiorstwa, a zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych jaki stanowi przedsiębiorstwo przyznaje się zazwyczaj całościowo jednemu spośród współuprawnionych. Niemniej jednak ocena każdego podziału dokonywana jest przez sąd w konkretnej sprawie mając na względzie przede wszystkim utrzymanie możliwie jak najwyższej produktywności przedsiębiorstwa. Brak zainteresowania przejęciem przedsiębiorstwa przez spadkobierców lub uprawnionego małżonka spadkodawcy nie stanowi przeszkody do dokonania podziału składników tego przedsiębiorstwa.