Tag: wspólność majątkowa

  • Uchwała SN  z dnia 23 lutego 2018 r.; III CZP 103/17 – co znaczy „stan” w rozumieniu stanu majątku z chwili ustania wspólności

    W unormowaniach zarówno Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jak i Kodeksu postępowania cywilnego, nie ma jednoznacznej regulacji określającej jaki stan majątku wspólnego powinien być przez Sąd brany pod uwagę przy dokonywaniu jego podziału. W związku z pojawiającymi się wątpliwościami, Sąd Okręgowy przedstawił Sądowi Najwyższemu następujące zagadnienie prawne:

    „Czy w sprawie o podział majątku wspólnego ustalenie wartości poszczególnych przedmiotów majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego następuje według stanu tych przedmiotów na dzień ustania wspólności majątkowej małżeńskiej czy według stanu na dzień orzekania?”

    Zdaniem Sądu Najwyższego, Sąd ustala skład majątku wspólnego według chwili ustania wspólności majątkowej, a jego wartość według stanu i cen w chwili dokonywania podziału (czyli w tym przypadku orzekania). Sąd Najwyższy zwrócił również uwagę, że przez „stan” majątku wspólnego należy rozumieć cechy, jakość czy stopień zużycia składników majątku wspólnego. Wracając jednak do kluczowej kwestii – Sąd Najwyższy podkreśla, że chwilą, w której powinno nastąpić ustalenie wartości przedmiotów majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego powinien być moment orzekania, a dokładniej moment zamykania rozprawy. Jest to zgodne z zasadą aktualności ustanowioną w Kodeksie postępowania cywilnego.

    Sąd Najwyższy uzasadniając wybór chwili określenia stanu majątku wspólnego na chwilę zamykania rozprawy dodaje, że podział majątku wspólnego nie jest obowiązkowy. Uzasadnione jest więc, aby właśnie chwilę podziału majątku (tj. zamknięcie rozprawy) uznać za chwilę najbardziej odpowiednią na dokonywanie oceny stanu tegoż majątku. Przecież stan z chwili ustania wspólności majątkowej może znacznie różnić się od tego zastanego w chwili orzekania.

    Na koniec należy podkreślić, że o ile stan poszczególnych przedmiotów majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego oceniany jest na dzień orzekania, to już sam skład tego majątku stwierdzany jest na chwilę ustania wspólności majątkowej.

  • Rozliczenie spłaty długu wspólnego małżonków po ustaniu wspólności majątkowej a przed podziałem majątku wspólnego

    Zgodnie z art.. 686 k.p.c. w zw. z art. 567 § 1 i 3, w postępowaniu o podziale majątku wspólnego sąd rozstrzyga również o wzajemnych roszczeniach pomiędzy małżonkami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów majątku wspólnego, pobranych pożytków i innych przychodów, jak również poczynionych na majątek wspólny nakładów i spłaconych długów.

    Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2021 r. (sprawa o sygn. akt IV CSKP 60/21, LEX nr 3252369) „jeżeli wnioskodawca po ustaniu wspólności majątkowej, a przed podziałem majątku wspólnego, spłacił z własnych środków finansowych dług, który powstał w trakcie trwania wspólności ustawowej i był długiem wspólnym małżonków, albo długiem jednego z nich, ale zaciągniętym w związku z majątkiem wspólnym, to taki dług,  powinien zostać rozliczony w ramach podziału majątku wspólnego”. Oznacza to więc, że wspólny dług małżonków, powstały w trakcie trwania wspólności ustawowej ma zostać podzielony przy podziale majątku wspólnego.

    Ponadto Sąd Najwyższy wskazuje również, że „jeżeli w czasie trwania wspólności majątkowej dług został zaciągnięty tylko przez jednego z małżonków, pozostającego dłużnikiem w stosunku do wierzyciela, przy czym osiągnięta przez niego korzyść majątkowa została przeznaczona na majątek wspólny, a w okresie między ustaniem wspólności a podziałem majątku wspólnego dług został spłacony przez dłużnika z jego majątku osobistego, drugi małżonek jest zobowiązany do zwrotu połowy spłaconej należności”. Podobnie Sąd Najwyższy wskazuje w postanowieniu z dnia 29 października 2021 r. (sprawa o sygn. akt II CSK 170/21, LEX nr 3284812).

  • Umowy między małżonkami

    Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 15 lipca 2021 r. (V ACa 651/19) starał się wyznaczyć granice dopuszczalności umów między małżonkami w sprawach majątkowych. Zdaniem sądu „w czasie trwania ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej dopuszczalne jest rozporządzenie przez małżonka przedmiotem wchodzącym w skład majątku wspólnego na rzecz majątku odrębnego drugiego małżonka. Wspólność majątkowa powinna bowiem służyć przede wszystkim samym małżonkom, a dysponowanie wchodzącymi do tej wspólności składnikami majątkowymi powinno stanowić ich wyłączne prawo”.

    Niemniej jednak Sąd wprowadził pewne ograniczenia : „swobodę małżonków w tym zakresie ogranicza przepis art. 35 k.r.o. Sprzeczne z tym przepisem, i w konsekwencji nieważne (art. 58 § 1 k.c.), będą takie czynności prawne między małżonkami, odnoszące się do składników majątku wspólnego, których treść i cel wskazują, że zmierzają do podziału majątku wspólnego w czasie trwania wspólności ustawowej”.

    Oczywiście sąd ma rację że nie można obchodzić przepisów o zakazie podziału majątku wspólnego w czasie trwania wspólności ustawowej np. poprzez umowy kupna-sprzedaży lub umowy darowizny obejmujące cały majątek. Co jednak, gdy umowa dotyczy nie całego majątku, ale tylko jednego składnika majątku wspólnego. Co jeśli ten składnik majątku ma istotną wartość majątku wspólnego. Jak ma określić dopuszczalność takiej umowy notariusz (gdyż najczęściej takie pytanie będzie się odnosić do nieruchomości) ? Te pytania pozostają bez odpowiedzi. W praktyce zatem bezpieczniej będzie wprowadzić „na chwilę” stan rozdzielności majątkowej, podpisać umowę z małżonkiem ws wybranego składnika majątku, a potem na powrót wprowadzić stan wspólności majątkowej.

  • Podział majątku a prawa w spółce

    Z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami powstaje wspólność majątkowa (ustawowa). Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wspólność ta obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich.

    Co dzieje się w sytuacji, gdy w majątku wspólnym znajdują się udziały w spółce? Będą wtedy inaczej traktowane na gruncie stosunków majątkowych między małżonkami a inaczej w relacji między spółką a jej wspólnikami.

    W postanowieniu z 31.01.2013 r., II CSK 349/12 Sąd Najwyższy wskazał, że udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nabyte przez jedno z małżonków za środki z majątku wspólnego wchodzą do tego majątku. Stanowisko takie akceptowane jest w piśmiennictwie i orzecznictwie. Zastrzega się jednakże, że skutkiem niespójności pomiędzy prawem handlowym a prawem rodzinnym jest trudność pogodzenia wynikającego z umowy spółki statusu wspólnika, przysługującego tylko małżonkowi nabywającemu udziały, z łącznym charakterem majątku małżeńskiego, do którego nabyte udziały wchodzą.

    Sąd Najwyższy w powyższym postanowieniu wskazał, że należące do majątku wspólnego udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością co do zasady mogą być podzielone pomiędzy byłych małżonków, a więc także przypaść temu ze współuprawnionych, który nie był wspólnikiem. Przeszkodą do dokonania takiego podziału byłoby jedynie zawarcie w umowie spółki przewidzianego Kodeksie spółek handlowych zastrzeżenia ograniczającego lub wyłączającego wstąpienie do tej spółki współmałżonka w przypadku, gdy udziały są objęte wspólnością majątkową.

    W rozpatrywanej sprawie sporne udziały zostały zbyte już po ustaniu wspólności ustawowej między stronami. Skuteczność tego rodzaju rozporządzenia powinna być według sądu przedmiotem oceny przeprowadzonej w postępowaniu o podział majątku. Konsekwencją ustalenia bezskuteczności rozporządzenia jest dokonanie podziału majątku tak, jak gdyby zbycie nie miało miejsca. Należy jednak zaznaczyć, że w stosunku do osób trzecich przyznanie w postanowieniu podziałowym składnika majątku, który został zbyty, wyznacza jedynie dla małżonka legitymację do podjęcia działań przeciw nabywcy, któremu ten składnik przypadł. Nie stanowi to natomiast wiążącego nabywcę tytułu przesądzającego prawo wskazanego w nim małżonka do zbytego składnika majątku.

    Podsumowując, wykładnia Sądu najwyższego oznacza, że w przypadku, gdy wspólność majątkowa małżeńska ustanie lub zostanie zniesiona, część udziałów może trafić do tego z małżonków, który uprzednio nie miał formalnego statusu wspólnika. Stanie się tak np. w przypadku rozwodu. Oznacza to, że były małżonek może stać się wówczas wspólnikiem w spółce.  

    Aby uniknąć takich problemów w praktyce, możliwe jest uregulowanie kwestii małżeńskich w umowie spółki. Zgodnie z art. 1831 KSH umowa ta może ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie do spółki współmałżonka w przypadku, gdy udział lub udziały są objęte wspólnością majątkową małżeńską.

    KS