Polski system prawa rodzinnego przewiduje trzy podstawowe rodzaje ustrojów majątkowych, jakie mogą powstać między małżonkami. Pierwszym z nich jest tzw. wspólność ustawowa regulowana w przepisach art. 31-46 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1359)., w której to składniki majątku znajdującego się we własności małżonków podlegają stosownej klasyfikacji do jednej z trzech kategorii takich jak: majątek wspólny, majątek osobisty męża oraz majątek osobisty żony. Drugim rozwiązaniem, jakie przewidział ustawodawca, jest tzw. umowny ustrój majątkowy (art. 47-50(1) k.r. i o.). W tym przypadku małżonkowie na mocy zawartej umowy dokonują rozszerzenia bądź ograniczenia zasad wspólności ustawowej (w granicach, na jakie przyzwala ustawa) lub też podejmują decyzję o przeprowadzeniu rozdzielności majątkowej (w tym w wariancie rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków). Trzecią z opcji nadania kształtu majątkowej relacji małżonków jest już sama rozdzielność majątkowa dokonywana w ramach tzw. przymusowego ustroju majątkowego (art. 52-54 k.r. i o.). Do takiej sytuacji dochodzi jedynie w konsekwencji wydania przez sąd orzeczenia wskutek żądania wysuniętego przez jednego z małżonków, alternatywnie także w rezultacie ogłoszenia upadłości jednego z małżonków lub ubezwłasnowolnienia go, a dodatkowo również w momencie ogłoszenia separacji lub separacji.
Po powstaniu rozdzielności majątkowej może powstać potrzeba dokonania podziału powstałego wcześniej majątku wspólnego małżonków. Zgodnie z regulacją prawa cywilnego do postępowanie takiego stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku (art. 567 § 3 i oraz art. 688 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1805 z późn. zm.)), które to z kolei nakierowują organ stosujący prawo do odpowiedniego stosowania w kwestiach przezeń nieuregulowanych przepisów o procedurze przeprowadzanej w ramach zniesienia współwłasności. W efekcie sąd dokonujący podziału majątku wspólnego rozstrzyga o wzajemnych roszczeniach małżonków z tytułu posiadania i używania składników majątku wspólnego, pobranych pożytków i przychodów, poczynionych nakładów i spłaconych długów.
Ciekawym zagadnieniem związanym z zarysowaną wyżej sytuacją jest bez wątpienia przypadek, w którym to jeden z małżonków po orzeczeniu rozwodu przez właściwy sąd okręgowy, a jeszcze przed dokonaniem podziału majątku wspólnego przez właściwy sąd rejonowy, dokona zbycia rzeczy z majątku wspólnego. Orzecznictwo, jakie wykształciło się w kontekście niniejszego problemu, przewiduje zasadę, iż po ustaniu wspólności ustawowej rozporządzenie przez jednego z małżonków (byłych małżonków) udziałem w przedmiocie należącym do majątku wspólnego wymaga zgody byłego współmałżonka. Przyjmuje się jednocześnie, że przy jej braku rozporządzenie jest bezskuteczne wobec małżonka, który zgody nie wyraził. Faktycznie sytuacja taka rodzi problem tej natury, iż sąd przy uznaniu rozporządzenia za bezskuteczne w stosunku do drugiego byłego małżonka, winien jest dokonać podziału majątku wspólnego tak, jakby rozporządzenia tego nie było. Organ zobligowany jest wziąć pod uwagę stan tego przedmiotu z chwili ustania wspólności ustawowej, określić jego wartość według jego wartości rynkowej z chwili orzekania i dokonać stosownych rozliczeń między małżonkami. Wysnute powyżej wnioski są głównie przedmiotem rozważań judykatury, a jednym ze stosunkowo nowszych orzeczeń związanych z poruszaną tematyką jest postanowienie SN z 16.04.2014 r., V CSK 315/13. Niezaprzeczalnie uwagę zwraca fakt, iż bezprawne rozporządzenie składnikiem majątku wspólnego rozwiedzionego małżonka dokonane przed podziałem majątku wspólnego skutkuje nie tyle nieważnością dokonanej czynności prawnej, ile inną sankcją w postaci bezskuteczności względem drugiego z rozwiedzionych małżonków. Ma to na celu ochronę interesu majątkowego takiego małżonka oczekującego na sprawiedliwy podział dotychczasowego majątku wspólnego. Realizuje to niewątpliwie znaną prawu cywilnemu dyrektywę przestrzegania zasad współżycia społecznego. Można jednak zastanawiać się nad tym, czy wprowadzenie sankcji nieważności dokonanej czynności prawnej nie byłoby bardziej przejrzyste dla adresatów prawa i nie ułatwiłoby samej procedury podziału majątku.