Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2009 r. (sygn. akt II CSK 446/08) – akcje imienne nabyte ze środków wchodzących do majątku wspólnego

Kodeks rodzinny i opiekuńczy wskazuje które przedmioty majątkowe w trakcie trwania małżeńskiej wspólności majątkowej wchodzą do odpowiednich majątków: majątku wspólnego albo któregoś z majątków osobistych małżonków. Artykuł 32 k.r.o. mówi, że dorobkiem małżonków (a więc ich majątkiem wspólnym) są przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. W szczególności dorobek małżonków stanowią: pobrane wynagrodzenie za pracę oraz za inne usługi świadczone osobiście przez któregokolwiek z małżonków, dochody z majątku wspólnego, jak również z odrębnego majątku każdego z małżonków (art. 32 § 2 k.r.o.). Należy mieć na uwadze, że wskazany katalog przedmiotów majątkowych należących do dorobku małżonków jest tylko przykładowy – wskazuje na to użycie słowa „w szczególności”. W majątku wspólnym małżonków mogą się więc znaleźć takie przedmioty majątkowe, które nie zostały wymienione w paragrafie 2 tego artykułu, a zostały nabyte w trakcie trwania wspólności ustawowej. W przeciwieństwie do katalogu zawartego w art. 32 k.r.o., art. 33 k.r.o. wyczerpująco reguluje katalog przedmiotów majątkowych wchodzących w skład majątku osobistego każdego z małżonków.

Kwestią sporną w doktrynie i orzecznictwie było zakwalifikowanie do którego z majątków wchodzą akcje imienne nabyte przez jednego z małżonków ze środków pochodzących z majątku wspólnego – do majątku wspólnego czy do majątku odrębnego małżonka. Koncepcji prezentowanych w doktrynie i orzecznictwie było kilka. Pierwsza z nich mówiła, że akcje nabyte ze środków majątku wspólnego wchodzą do majątku odrębnego małżonka, a opierała się na założeniu niezbywalności praw korporacyjnych. Druga z nich przewidywała, że takie akcje należałyby do odrębnej masy majątkowej, która wprost nie została przewidziana w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Trzecia z nich wskazuje, że jeśli doszło do nabycia akcji z majątku wspólnego małżonków, to akcjonariuszami są oboje małżonkowie.

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2009 r. (sygn. akt II CSK 446/08), Sad Najwyższy odrzucił wspomniane wyżej koncepcje, argumentując że: pierwsza z nich prowadziłaby do uszczuplenia majątku wspólnego małżonków; druga z nich przewidywała odrębną masę majątkową nieprzewidzianą w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym; trzecia z nich przeczy przepisom prawa handlowego, bo akcjonariuszem może być tylko małżonek uczestniczący w czynności prawnej i nabywający akcję. Sąd Najwyższy wskazał, że „przedmiotem majątku wspólnego mogą być, zdaniem Sądu Najwyższego tylko prawa (obowiązki) o charakterze majątkowym, natomiast prawa korporacyjne wykonuje tylko małżonek nabywca udziału”.

Sąd Najwyższy wskazał, że przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego a także Kodeksu spółek handlowych nie regulują bezpośrednio tej kwestii. Rozważając dalej tę kwestię, Sąd podkreślić, że „zgodnie z art. 32 § 1 k.r. i op. (w brzmieniu obowiązującym do dnia 19 stycznia 2005 r.) do majątku wspólnego należą przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Dla wejścia do majątku wspólnego ma jedynie znaczenie czas nabycia praw majątkowych. Jeśli środki na nabycie pochodzą z majątku wspólnego, nie ma też znaczenia, czy stroną czynności prawnej, której skutkiem jest nabycie składnika majątku wspólnego są oboje małżonkowie, czy tylko jeden z małżonków”. Do tego, każdy z małżonków może samodzielnie wykonywać zarząd majątkiem wspólnym, a jedynie do czynności przekraczających zwykły zarząd potrzebna jest zgoda drugiego małżonka w formie wymaganej dla danej czynności (art. 36 k.r.o.). W tym wypadku nabycia akcji nie jest czynnością przekraczającą zwykły zarząd.

Biorąc pod uwagę powyższe, Sąd Najwyższy dopuścił więc możliwość rozdzielenia sfery zewnętrznej (czyli stosunków między akcjonariuszami a spółką) od stosunków wewnętrznych (między współmałżonkami).  W efekcie, Sąd jednoznacznie przesądził, że akcje nabyte przez małżonka ze środków pochodzących z majątku wspólnego wchodzą w skład tego majątku, a akcjonariuszem staje się tylko małżonek uczestniczący w tej czynności.